Vind de kracht van je Verborgen Zelf

Wat een opluchting als je de zwaarte van het leven uit handen kunt geven, de wereld van je schouder kan laten glijden. Dat is de overgave waarvan alle religies spreken. Contact maken met je diepste Zelf is daarbij essentieel, betoogt Vincent Duindam. Maar hoe gaat dat? Wees aandachtig, alert, let op de signalen, stop met doen wat eigenlijk niet goed voor je is. Vreugde en creativiteit zijn je kompas.

Door Vincent Duindam

Er zijn van die momenten in het leven, waarop het even niet meer lukt. Je zit er compleet doorheen. Je zit vast. De keuzes die je moet maken lijken eindeloos ingewikkeld. Elke keuze brengt onoverzienbare problemen met zich mee, zo schijnt.

Goede adviezen, coaching, therapie kunnen dan een uitkomst bieden. En ook in religies en spirituele tradities hebben mensen steeds gezocht naar handreikingen: “God, kom mij te hulp, Heer, haast U mij te helpen”, wordt er bijvoorbeeld in de christelijke traditie gebeden.

De wereld van coaching, therapie, maatschappelijk werk kijkt vooral naar ‘de persoon’: hoe kun je keuzes verduidelijken, consequenties doorzien, je motivatie doorgronden, etc.? En daar is natuurlijk niets mis mee.

Maar het kan zijn dat ‘de persoon’, dat wil zeggen je geschiedenis, je opvoeding, je hele ‘hebben-en-houden’ zoals je nu in elkaar zit, nu juist het probleem is. Je zit zelf  in de knoop.

In zekere zin ligt iedereen in de knoop

Volgens de ‘eeuwige wijsheid’ van de Perennial Philosophy geldt dat eigenlijk voor ons allemaal. In zekere zin ligt iedereen in de knoop en is ‘je persoon’ altijd het probleem. Vaak is die ‘knoop’ latent, maar in een crisissituatie kan die heel acuut worden. Wat is dan de oplossing?

Aandacht

Een helpend inzicht kan het besef zijn dat weliswaar je kleine, geconditioneerde en gecompliceerde ‘zelf’ de bron van de problemen vormt, maar dat je niet samenvalt met dat kleine zelf. Dat is niet je diepste bestaanslaag , maar je oppervlakkige zelf, gevormd door de omstandigheden. Als je alleen maar dát zelf kent, is onheil onherroepelijk. Dat kleine zelf is nooit stabiel, altijd op zoek naar ‘meer’, naar prikkels, naar bevestiging. Het moet altijd ‘gelijk hebben’. Het is gebaseerd op (doods)angst. Eigenlijk kun je dit ‘zelf’ of ego definiëren als het gevoel een afgescheiden iemand te zijn. Het ego voelt zich als een geïsoleerd fragment in een beangstigende omgeving.

Aandacht is de sleutel van elke spirituele benadering

Wat is er dan grondiger dan dat ego of 'kleine zelf’? Je diepste bestaanslaag is pure aandacht. Meer oppervlakkig is deze aandacht gevangen in ‘dit-en-dat’, oftewel je geconditioneerde bewustzijn. Maar in pure, ongebonden vorm is aandacht de sleutel van elke spirituele benadering (met of zonder God). Trouwens ook in de klinische neuropsychologie komt de centrale rol van aandacht in al ons doen en laten steeds meer in beeld. Levenskunst is in feite weer in contact komen met deze ongebonden aandacht (zie ook mijn Spiritueel Zakboekje).

Uit handen

Niettemin: ondanks het besef dat we altijd meer zijn dan de som van onze problemen, kan de last van ons leven enorm zijn. Net als de Griekse godenzoon Atlas sjouwen we ‘een wereld van ellende’ met ons mee. Wat zou het een opluchting zijn als we deze last, al was het maar voor een moment, uit handen konden geven. Eén van de lessen uit A Course in Miracles luidt:

Dit heilig ogenblik wil ik U geven.

Neemt U het in handen.

Want U wil ik volgen,

in de zekerheid dat Uw leiding mij vrede geeft.

Het idee dat we de last uit handen mogen geven en vrede kunnen vinden ondanks alle zwaarte op de levensweg vind je niet alleen in het christendom, maar in alle grote religies. Een mooi voorbeeld uit de hindoe-traditie beschrijft Eknath Easwaran in zijn The Bhagavad Gita for Daily Living: 

"In Kerala, de deelstaat Zuid-India waar ik vandaan kom, staan manshoge stenen borstweringen langs de kant van de weg. Wanneer mensen moeten rusten van het dragen van de zware ladingen rijst of fruit op hun hoofd, gaan ze naast de borstwering staan en schuiven hun lading daarop. Voor ons is de Heer de eeuwige borstwering, die voor ieder van ons op precies de juiste hoogte staat."

Verborgen zelf

In het boek The Magic in your Mind, uit begin jaren zestig, beschrijft Uell Stanley Andersen op eloquente en meeslepende wijze vergelijkbare ideeën. De magie in je geest, waar de titel van rept, is de ontdekking van je grotere, meer essentiële Zelf. Andersen noemt dit je Secret Self. Eigenlijk zou ik dat wel willen vertalen met je Verborgen Zelf. Ik moet daarbij denken aan wat Jezus zegt over het gebed: “Als jullie bidden, trek je dan terug in je huis, sluit de deur en bidt tot je Vader, die in het verborgene is. En jullie Vader die in het verborgene ziet, zal je ervoor belonen.” (Matteüs 6, 6)

Wanneer je contact kunt maken met deze bron in het verborgene, wordt het makkelijker je ‘persoon’ te relativeren, transparant te maken, te openen voor het Licht. Je ego hoeft niet te verdwijnen, maar het moet leren om zich ondergeschikt te maken aan je meer wezenlijke Zelf. Je moet je innerlijk opnieuw ordenen, zoals de jezuïeten zeggen.

Onderscheidingsvermogen

Eigenlijk is daarmee alles gezegd. Maar het begaan van deze weg is niet eenvoudig.

Hoe kun je leren te luisteren naar je meest essentiële zelf, of in religieuze taal: hoe kun je Gods wil doen? Het gaat om onderscheidingsvermogen. Hoe bepaal je of iets uit je ego komt of uit de diepere laag? Wat is een egocentrische impuls, wat een authentieke intuïtie?

Brianna Wiest, een jonge Amerikaanse publiciste en dichteres geeft enkele nuttige adviezen. Er zijn telkens terugkerende gedachten waar je eigenlijk bang van wordt. Ze geven je een gevoel van onrust en isolement. Bezie dit soort gedachten vriendelijk van een afstandje, maar laat je niet verleiden erin mee te gaan. Andere gedachten zijn veel stiller en rustiger. Ze geven een opening op het moment zelf. Je bent niet alleen op jezelf betrokken. Deze gedachten kun je vertrouwen.

Je stille, rustige gedachten kun je vertrouwen

Vaak geeft ‘het leven’ je een hint. Het tikt als het ware op je schouder. Luister daarnaar. Als je te lang doorgaat met iets dat niet meer goed voor je is, krijg je eerst ‘kleinere ongelukjes’ en als je dan niet stopt, kan het zijn dat je lichaam je uit de race haalt. Zo ken ik diverse mensen, die niet meer konden stoppen en dan letterlijk vielen. Of je verstapt je, je gaat door je rug. Of je raakt ‘gewoon’ overspannen.

Verlangen

Het kan dus zijn dat je mag ophouden met iets, maar je wilt nog niet luisteren en wordt geveld door een ziekte. Het kan ook zijn dat je een bepaald verlangen hebt om iets te doen, maar je durft er nog niet op in te gaan. Misschien wil je eigenlijk gaan schilderen, of schrijven, voor jezelf beginnen, starten met een eethuisje, met je camper naar verre horizonten afreizen. Best veel van mijn universiteitstudenten hadden liever een hbo-opleiding gekozen, maar hun ouders drongen aan: "Je hebt toch vwo gedaan." Niet iedereen wordt daar gelukkig van.

Soms lees je ook dat mensen radicaal van beroep veranderen: de verzekeringsdeskundige begint een antiekwinkeltje. De docent wordt wijnboer in Frankrijk. Dit vinden wij allemaal zo inspirerend dat sommige tijdschriften en kranten daar speciale rubrieken voor inrichten.

Ook hier geldt: als je niet luistert naar je authentieke impulsen, betaal je een prijs: je wordt ziek, ontwikkelt psychosomatische klachten, of je voelt je ‘gewoon’ ongelukkig in je leven. Een mooi beeld hiervan zag ik in de film Fantastic Beasts. Daarin komt een Obscurial voor, die als jonge tovenaar zijn toverkracht heeft onderdrukt, daardoor vervreemd raakt van zichzelf. De niet gebuikte kracht gaat zich tegen hem keren en tegen zijn omgeving. Hij wordt een ongeleid projectiel.

Luister naar wat het leven je wil vertellen

Luister dus naar wat het leven je wil vertellen. Heb aandacht voor je gedachten en gevoelens, merk op als dingen niet meer kloppen en onderzoek vooral ook je verlangens - allemaal.

Negeren van het ‘hier-klopt-iets-niet-gevoel’ wordt hilarisch verbeeld in de film: Lars and the Real Girl. Hoofdpersoon Lars (Ryan Gosling) komt na jaren van eenzaamheid via internet in contact met Bianca. Lars is helemaal weg van haar. Klein probleempje: Bianca blijkt geen echt persoon maar een pop. Lars blijft haar echter zien als een echte partner en zijn omgeving besluit mee te gaan in zijn illusie. Het mooiste aan deze film vond ik de overwegingen van de dominee, die zich telkens afvroeg: wat zou Jezus hiervan vinden? Wat zou Jezus hier gedaan hebben? Zou Jezus het oké gevonden hebben als ze meeging naar de kerk, of zelfs dat de dominee en huwelijk tussen hem en de pop zou inzegenen? Dat soort vragen stellen lijkt op je afstemmen op je Verborgen Zelf, je wezenlijke identiteit.

Creativiteit

Ten slotte nog een hint bij dit zelfonderzoek. Je creativiteit is de hoofdingang. Je kunt hier natuurlijk denken aan: beeldhouwen, poëzie en schilderen, maar het is veel ruimer. Wanneer kom je op goede ideeën, wanneer heb je heel veel plezier in wat je doet, wanneer vergeet je jezelf (bijna), wanneer verdwijnt de moeizaamheid even uit je leven? Is het als je een recept verzint, met plantjes bezig bent in de volkstuin, als je computerles geeft aan ouderen? Als je zingt in je koor, of onder de douche. Bij een partijtje voetbal. Of misschien wel als je je belastingformulier invult, wie weet.

Wanneer je in contact bent met je eigen creativiteit, is je blik ruimer. Het ego heeft een gefragmenteerde kijk, ziet alles in stukjes, puzzelt met mogelijkheden, probeert dingen naar eigen hand te zeten.

Vanuit je meer essentiële zelf, zie je veel meer mogelijkheden. Mensen, dingen, de wereld en ook wijzelf hebben een enorme diepte. Vanuit het ego mis je die dimensie echter volledig. En zet je anderen, de wereld en jezelf ‘op slot’. Bezien vanuit je Verborgen Zelf kan dat slot eraf. Dan blijkt de wereld eindeloze mogelijkheden te bevatten. Anderen ook. En jijzelf ook.

Onvermoede kanten

Nieuwe oplossingen dienen zich aan. Mensen blijken onvermoede kanten te hebben. Wij doen en zeggen dingen, waarvan we niet wisten dat we ze in huis hadden.

De bron in jou weet de weg, volg deze

Naarmate je je meer kunt openen voor je Verborgen Zelf, ben je meer bevrijd, verlost, verlicht. De valkuil is het hoger Zelf te willen inzetten voor je kleinere zelf. Meister Eckhart zegt: je moet niet God als een koe willen gebruiken, voor de boter, de melk en de kaas. Of neem deze metafoor en doe als de monniken, die lang geleden vanuit Ierland in een bootje stapte. Zonder zeilen of roeispanen. God zou ze brengen waar hun aanwezigheid gewenst was. Een ultiem beeld van overgave dat in één beweging het ego buiten werking stelt. De bron in jou weet de weg, volg deze; anders krijg je te maken met innerlijke strijd, pijn, misschien zelfs ziekte.

Obstakels in de wereld zullen er altijd blijven, ook al volg je je intuïtie, creativiteit en diepere Zelf. Maar op de duur brengen die obstakels je minder uit evenwicht. En je gaat zien hoe je ze kunt ‘gebruiken’. Het worden nu uitnodigingen om ‘dieper te gaan’, dieper te begrijpen. Je leert dan dat je in feite alle externe obstakels in principe ook kunt zien als een mentale blokkade. Dan gaat het, zoals Eckhart Tolle het formuleert, niet zozeer om de uitdagingen, maar om het niveau van bewustzijn waarmee je de challenges benadert. Obstakels, uitdagingen, tegenslagen, hebben we dus nodig om te groeien. Ze hebben een functie in onze spirituele ontwikkeling.

Bronnen:

Uell Andersen, The Magic in Your Mind, New World Library, 2023 (oorspronkelijk 1961).

Vincent Duindam, Spiritueel zakboekje voor professionals, SWP, 2021.

Brianna Wiest, De berg, dat ben jij. Stop met zelf sabotage en open je wereld, Kosmos, 2022.

Eckhart Tolle, Een nieuwe aarde, Ankhhermes, 2016.