Kan de veertigdagentijd ons helpen contact te maken met datgene in onszelf dat “niet door mot en roest aangetast wordt” (Matteüs 6,19-21), vraagt Vincent Duindam. Als we leren door onze eigen verslavingen en beperkingen heen te kijken, kunnen we ook beter de ander zien.
Door Vincent Duindam
Vroeger las ik graag de stripverhalen van cowboy Lucky Luke. Hij trekt met zijn paard Jolly Jumper door Amerika, waar hij misdadigers vangt. En sneller schiet dan zijn schaduw. Eén van de dingen die me in die tijd al fascineerde, was het bord “Stranger go home!” Als Lucky Luke weer eens aankwam in zo’n slaperig provinciestadje, zag je aan de rand van de stad een bord staan met deze tekst: “Stranger go home!” Vaak was er nog een doodskop op getekend. En er zat ook nogal eens een gier op het bord, die de potentiële vreemdeling likkebaardend aankeek.
Eng
Alles wat ‘vreemd’ is, is bij voorbaat eng. Al voordat het ontmoet is, moet het bestreden worden. Wat een angst, wonderlijk. Eigenlijk zegt dit bord: “Help! Ik lijd aan xenofobie!”
Een paar jaar later, wat dieper in de puberteit, lag ik vaak met een koptelefoon op de vloer te genieten van popmuziek. Een van mijn favoriete bands was “The Doors”. De stem van Jim Morrison klonk:
“…. People are strange, when you’re a stranger,
Faces look ugly, when you’re alone …”
En nu, meer dan 40 jaar later, komt dit opeens samen.
Keer om
Spiritueel gezien is het bord niet bedoeld voor ‘de ander’ die op moet hoepelen. Het is een richtingaanwijzer, een teken, voor jou (mij) zelf. En het zegt: als je bang bent, als je anderen eng vindt, als je de wereld een beklemmende plek vindt, dan ken je jezelf nog niet diep genoeg. Dan leef je aan de oppervlakte. Dan wordt het tijd de diepte in jezelf te ontdekken. Om thuis te komen bij jezelf. Met andere woorden: keer om. En als je het contact hebt gemaakt met die plek, met de plek waar God in jou woont, ben je eindelijk thuis. Op dat moment kun je de ander ook welkom heten.
Dit is een heel proces. En de veertigdagentijd is de ideale periode om hiermee te oefenen. Wat staat er tussen die diepe grond in onszelf en de buitenkant, waar we meestal toeven in? Welke obstakels en wat voor ballast? Als we alles wat we niet ten diepste zijn voor onszelf zichtbaar maken, overigens zonder onszelf te pijnigen of geweld aan te doen, wordt vanzelf zichtbaar wat er altijd al onder lag: het Koninkrijk Gods.
Dat is wat vacare Deo in praktijk betekent, maak jezelf leeg van alles dat eigenlijk niet echt hoort bij wie je ten diepste bent, nu al bent. Maar wanneer je hier nog geen contact mee hebt, zie je anderen vanuit de plek waar je tekort komt: als onwelkom, concurrent, beangstigend, irrelevant, of sta-in-de-weg.
Mijn diepte
De richtingaanwijzer of ‘pointer’ is dan dus deze. Zodra je iemand irritant vindt, veeleisend, etc., vraag je dan af: bezie ik deze persoon (of situatie) vanuit mijn beperkte ego-blik? Kan ik ook vanuit de plek kijken waarin ik mijn diepte meer voel?
En welke dingen houden ons dan gevangen in het benauwde perspectief? Hoe kunnen we ons hiervan bevrijden. Waar vinden we ‘verlossing’?
Vasten
Van oudsher wordt de veertigdagentijd natuurlijk gebruikt om te vasten. Zo kun je bijvoorbeeld minder voedsel tot je nemen, minder of geen vlees of alcohol gebruiken, etc. Of je kunt behoedzamer omgaan met seksualiteit.
Voor mij was een eyeopener om ook rustiger aan te doen met informatie. In onze tijd worden we overspoeld met informatie en desinformatie. Hoe verkwikkend kan het niet zijn om dat vrijwillig ondergane bombardement af en toe te onderbreken of beter te doseren.
En meer in het algemeen: als we te veel vast zitten aan de ‘verslavingen’ van onze wereld raken we nooit vertrouwd met de diepte daaronder. Het lastigste van onze tijd is misschien wel dat we ‘ons eigen merk’ (moeten) zijn en onszelf moeten verkopen. Een profiel op Facebook, likes verzamelen. Vrienden verzamelen. Connecties opdoen. Altijd bereikbaar zijn, altijd beschikbaar (moeten) zijn – anders mis je misschien iets. Fear of missing out, FOMO, dat bestond nog niet toen ik naar The Doors lag te luisteren.
Zowel online als offline een goed verhaal moeten hebben, extravert zijn, ambitieus, going strong. Meer maat kunnen houden in deze dingen is tegenwoordig waarschijnlijk belangrijker dan minder eten, drinken, seks. Hoewel ook daar aandacht, kwaliteit en 'less is more' nooit achterhaald kunnen zijn.
Transparant
Kan deze veertigdagentijd ons helpen contact te maken met de diepte die “niet door mot en roest aangetast wordt” (Matteüs 6,19-21)? Als we onze impulsen, neigingen, driften op een vriendelijke manier transparant maken, kunnen we er een beetje doorheen kijken. Net zoals we dan vaak makkelijker door de onhandige dingen van andere mensen heen kunnen kijken.
De hindoe mystica Sarada Devi zegt het heel mooi:
I tell you one thing – if you want peace of mind, do not find fault with others. Rather learn to see your own faults. Learn to make the whole world your own. No one is a stranger, my child; this whole world is your own.
Op dit moment lees ik met mijn studenten een tekst van de Franse socioloog Émile Durkheim (1858 – 1917). En meer dan 100 jaar geleden formuleerde hij deze stelling: “The scope of human sympathy expands with the progress of civilization”.
Naarmate het niveau van de beschaving toeneemt, kunnen we meer mensen in de kring van onze sympathie opnemen. Hij beschreef de overgang naar de industriële, moderne samenleving. Nu leven we in een postmoderne, geïndividualiseerde, geglobaliseerde wereldsamenleving. Maar de vraag naar verbinding is des te klemmender geworden.
Ik vond een antwoord dat me ontroerde.
Er is maar één land: de aarde
Er is maar één volk: de mensheid
Er is maar één geloof: de liefde.
Je zou kunnen denken dat het van een religieuze denker is, maar nee, het is van een ondernemer en socialist. De Amsterdamse wethouder F.J. Wibaut (1859-1936). Ofwel Floor Wibaut, naar wie de bekende Amsterdamse Wibautstraat is vernoemd.
In deze drie regels vinden we de oplossing voor de grootste crises van onze tijd: de stroom vluchtelingen en de nu zo bedreigde leefbaarheid van de aarde.
Het is tijd dat we wakker worden.
Slaper, word wakker,
Schud dood van je af,
Op gaat over jou
Licht van Christus,
Zon van opstand
Die – de morgenster vooruit –
Stralend leven geeft.
(Clemens van Alexandrië, omstreeks 200.)
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
