Waar draait het om?

Het Vlaams-Nederlandse Tijdschrift voor Geestelijk Leven bestaat 75 jaar. Ter gelegenheid daarvan vond, nog voor de coronacrisis, een symposium plaats over de toekomst van de spiritualiteit. Leidende vraag: 'Waar draait het om?' Sabine Denis, betrokken bij het internationaal netwerk SPES-Forum (spiritualiteit in economie en samenleving) leidde het thema in. Waar het om draait? Ze antwoordt met een verwijzing naar de dichter Rilke: heb je vragen  lief. Zoek niet naar onmiddellijke antwoorden. "Leef nu de vragen. Misschien zul je dan geleidelijk, zonder het te merken, jezelf, ooit op een dag, in het antwoord terugvinden."

Door Sabine Denis

Het Tijdschrift voor Geestelijk Leven bestaat al 75 jaar, een albasten jubileum. Albast is een zeer gevoelige steen die snel reageert op de omgeving. Het is een mooi beeld voor TGL, dat steeds poogt de vinger aan de pols van de spirituele samenleving te houden. Vandaag kijkt het naar de toekomst van spiritualiteit vanuit de vraag: “Waar draait het om?”

Zoektocht  

Het antwoord op die vraag is verweven met hoe we vandaag in het leven staan en wat zingeving voor ons betekent. Met andere woorden: ónze spiritualiteit. Spiritualiteit definiëren is niet eenvoudig. In de vele definities die we over spiritualiteit terugvinden, is er één constante: een link met wat ons overstijgt, de complexe relatie die we hebben met het ongekende. Waar spiritualiteit vroeger vaak samenviel met religie, is dat vandaag niet langer het geval. De twee worden eerder aan elkaar tegengesteld – religie versus spiritualiteit. Een groot deel van de bevolking beweert “spiritueel maar niet religieus” te zijn (Bartunek, 2019). Binnen SPES-Forum hanteren wij een brede definitie van spiritualiteit als “de kunst om een geïnspireerd en inspirerend leven te leiden. Als individu, als organisatie en als samenleving. Wat de bronnen van die inspiratie zijn, welke praktijken haar bevorderen en wat de relatie met religie en levensbeschouwing is, maakt deel uit van de zoektocht van ieder van ons. Voor sommigen is dat iets goddelijks, voor anderen kan dat ook de natuur of een ruimere gemeenschap van mensen zijn” (Bouckaert, 2017).

De etymologie van het woord spiritualiteit maakt duidelijk dat een spirituele zoektocht zich niet beperkt tot een contemplatieve queeste maar ook naar buiten gericht is. Het Latijnse spiritus betekent zowel ‘geest’ als ‘adem’. Het is onze geest die zich laat inspireren, om inspiratie uit te ademen. In en uit. Naar binnen en naar buiten (Eynikel, 2018).

Vooruitkijken

Door wat dan kunnen we ons vandaag en in de toekomst laten inspireren? Dat is het kernthema van dit symposium. De bedoeling is vooruit te kijken en niet achteruit. Maar denken vanuit de toekomst, hoe doe je dat? En al zeker over spiritualiteit?
Sta me toe te beginnen met de parabel van het leven na de geboorte:

Een tweeling zit comfortabel in de buik van hun moeder. Ze zijn druk in gesprek over de vraag of er leven is na de geboorte.

De eerste gelooft ten stelligste dat er na de geboorte ‘iets’ moet zijn en dat ze zich moeten voorbereiden op wat erna komt. ‘Nonsens’, antwoordt de andere, ‘hoe zou dat er dan moeten uitzien?’ De ene weet het ook niet precies, maar stelt zich voor dat er meer licht zou zijn. En dat ze misschien wel zouden kunnen lopen op hun benen en eten met hun mond.

De tweede reageert hevig. ‘Dat is absurd! Hoe zouden we nu zelf kunnen lopen en eten? Voor lopen is hier geen plaats en voor ons voedsel hebben we toch de navelstreng?’.

Maar de eerste volhardt: ‘Dit kán gewoon niet alles zijn. Ik ben ervan overtuigd dat er hierna iets heel nieuws begint, ook al kennen we het nog niet’.

‘Maar’, antwoordt de tweede, ‘hoe komt het dan dat er nooit iemand is teruggekomen na de geboorte? Als er na de geboorte dan toch leven is, dan zou er toch al iemand teruggekomen zijn om erover te vertellen? Dat is het beste bewijs dat het leven hier eindigt’.

De eerste weet het ook niet helemaal zeker maar troost de andere met de gedachte dat ze in ieder geval mama zullen ontmoeten na de geboorte en dat zij goed voor hen zal zorgen.

De andere is verbouwereerd: ‘Mama? Geloof jij echt in mama? Dat is ronduit belachelijk. Als mama zou bestaan, waar is ze dan nu?’

De eerste antwoordt: ‘Ik denk dat mama overal is. We zijn omgeven door haar. Het is in haar dat we leven. Zonder haar zouden wij niet bestaan.’

De andere zegt vastberaden: ‘Ik heb nog nooit een mama gezien en het is dan ook logisch daaruit af te leiden dat ze gewoonweg niet bestaat.’

Waarop de eerste baby fluistert: ‘Soms, als we heel stil zijn, kan ik haar horen en voel ik haar hand over onze wereld strelen. Weet je, volgens mij begint het leven pas echt na de geboorte…’

Zoals in deze parabel, leidt denken vanuit de toekomst vaak tot zeer verschillende interpretaties en discussies. De stichter van SPES-Forum, professor emeritus Luk Boukaert, heeft er een hoofdstuk aan gewijd in zijn recente boek Kies voor Hoop. De wereld rondom ons verandert continu en snel. De toekomst is VUCA – een term die door het Amerikaanse leger werd uitgevonden: Volatile (snel veranderend), Uncertain (onzeker), Complex en Ambiguous (vaag, dubbelzinnig). Daarom wordt het ook steeds moeilijker om onze plaats in deze wereld te vinden.

We kunnen op twee manieren reageren. Voor sommigen zal het onzekere tot angst leiden. Zij houden verkrampt vast aan wat ze kennen en kunnen controleren. Anderen durven met open ogen en open geest naar de toekomst te kijken. Zij durven los te laten, te vertrouwen, te hopen (Bouckaert, 2017). Zo begon het met Abraham en zo loopt het verder als een rode draad door alle Bijbelse verhalen: “Laat je voorspelbare toekomst los, ga op weg en volg de andere toekomst die ik U zal tonen”.

Belofte en hoop, geen zekerheid

Ik was onlangs aanwezig op een spreekbeurt van de dominicaan Timothy Radcliffe. Hij pleitte ervoor te durven de toekomst aan de jongeren te laten. “Wij kunnen de toekomst niet voorspellen, maar we moeten haar aan de jeugd laten, want zij zullen haar leven.” Hij verwees daarbij naar de vergeten kunst van het sterven, de ars moriendi, de kunst van het loslaten: “You will always be afraid of what is new if you’re afraid that the old will die”.

Die open houding naar de toekomst houdt geen zekerheid in dat het beter zal zijn, maar enkel een belofte. Een hoop. Niet op een happy end, maar, zoals Vaclav Havel het zo mooi verwoordt: “Hoop is ergens voor werken omdat het goed is, niet alleen omdat het kans van slagen heeft. Hoop is niet hetzelfde als optimisme of de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Het is wel de zekerheid dat iets zinvol is, wat ook de afloop of het resultaat moge wezen” (Havel, 1990).

Op de vraag waar het om gaat, wil ik graag antwoorden met een citaat uit Rainer Maria Rilkes brieven aan Kappus, een jonge dichter (Rilke, 2009). Wat hij hem toen schreef, aan het begin van de 20ste eeuw, is vandaag nog even waar:

Heb je vragen lief.
Heb geduld met alles wat onopgelost is in je hart

en probeer je vragen met liefde te bezien,
als kamers die gesloten zijn.
Of als boeken in een volslagen vreemde taal.

Zoek nog niet naar antwoorden.
Die kunnen je nog niet gegeven worden,
omdat je niet in staat zou zijn ze te leven.
Het gaat erom alles ‘te leven’.

Leef nu de vragen.
Misschien zul je dan geleidelijk, zonder het te merken,
jezelf, ooit op een dag,
in het antwoord terug vinden.

 ------------------------------------------

Literatuur

Rainer Maria Rilke, Brieven aan een jonge dichter, Balans, 2009

Luk Bouckaert, Kies voor Hoop, Hoe spiritualiteit de economie kan veranderen, Garant, 2017

Jochanan Eynikel, De Onderstroom, Op zoek naar het spiritueel kapitaal van ondernemingen, Etion Inspiratienota, 2018

John Bartunek, Spiritual But Not Religious: The Search for Meaning in a Material World, TAN Books, 2019.

[box type="shadow"]

Bron: Tijdschrift voor Geestelijk Leven, nr. 2020/1, themanummer:  Waar draait het om? De toekomst van spiritualiteit.

Voor verdere informatie over TGL zie www.tgl.be. Besteladres Nederland: [email protected]. Besteladres België: [email protected] of [email protected]. Kosten per los nummer: € 8,50 plus verzendkosten.

[/box]