Wat is er mis met mindfulness?

Twee recente publicaties waarschuwen tegen mediteren of mindfulness als oplossing-voor-alles: Koert van der Velde’s boek Geen gezweef! en een interview in Vrij Nederland met de Britse hoogleraar Miguel Farias. Er is natuurlijk niets mis met mediteren. Waar dan wel mee?

Door Lisette Thooft

Ik begon het te lezen met mijn stekels overeind: Geen gezweef! van Koert van der Velde.  Want wat is er nou tegen mindfulness? Wat voor bezwaren kun je nou hebben tegen mediteren? Maar daarom blijkt het Van der Velde ook niet te gaan. In een handzaam pamflet van 160 bladzijden betoogt hij dat de mindfulnesstrainingen die hier worden aangeboden en soms zelfs opgelegd van hogerhand, eigenlijk onder een valse vlag varen. Men zegt dat het een wetenschappelijk bewezen neutrale vorm van aandachtstraining is die voor iedereen goed is, waarvoor je niets hoeft te geloven en die geen morele of religieuze bijwerkingen heeft. Maar volgens de auteur is mindfulness eigenlijk religie. En daaraan kun je veel dieps en verrijkends beleven – zoals glimpen van heelheid en verbinding – maar noem het dan ook gewoon religie.

Weesgegroetje

Een passage uit het boek: “Volgens hoogleraar interculturele psychiatrie Joop de Jong lijkt mediteren erg op het doen van rooms-katholieke weesgegroetjes. Hij vertelt: ‘Als jongetje leerde ik dat het onmogelijk was om niet afgeleid te worden bij het bidden van weesgegroetjes. Dat gaf ook helemaal niets. Ik hoefde alleen te registreren dat ik was afgeleid en mijn aandacht terugbrengen naar het gebed. Die mentale oefening is in wezen identiek aan het beoefenen van mindfulness. Bij het knielen leerde ik bovendien mijn wervelkolom recht te houden, net als bij vipassana, zen of yoga. Ook islamitische en joodse gelovigen leren al biddend met een hyperactief brein om te gaan op een manier die identiek is aan de essentie van mindfulness.’ De Jong vindt het onbegrijpelijk dat de overeenkomsten niet worden onderzocht.”

Herbedraden

Feitelijk, zegt Van der Velde, is mindfulness gewoon gestripte vipassanameditatie. Gestript zijn de centrale boeddhistische aannames – ‘leven is lijden’ – plus het bijbehorend geloof in reïncarnatie en karma en de morele gedragscode van het boeddhisme. Wat overblijft, wordt gepresenteerd als panacee voor alle moderne kwalen, voorop: stress. Maar ook bijvoorbeeld onveilige hechting in de eerste levensjaren zou je kunnen oplossen door je hersens met mindfulness te ‘herbedraden’. Je wordt vanzelf een warmer, compassievoller en dankbaarder mens als je regelmatig mediteert. En dat zou in het bedrijfsleven vooral gewaardeerd worden om de productiviteit van de werknemers te vergroten. “Meditatie bedoeld als opium voor werknemers,” briest Van der Velde. “Nu zelfs mogelijk met overheidssubsidie.”

Maar wat is er nou mis mee, bleef ik denken. Waarom zou je ertegen zijn als mensen warmer en compassievoller worden? Die paar voorbeelden van het tegendeel – Anders Breivik zou zich met zenmeditatie hebben voorbereid op zijn beruchte moordpartij op de Noorse jongeren – maken weinig indruk op me. Als je alles moet afschieten dat door gestoorde en getraumatiseerde zielen wordt misbruikt, houd je niks over.

Oplossing-voor-alles

Maar toevallig stond in Vrij Nederland een interview met een Britse hoogleraar van Portugese afkomst, Migueal Farias, die ook kritische geluiden laat horen over mindfulness en meditatie als oplossing-voor-alles. Volgens hem is mindfulness “een sterk verwaterde afsplitsing van het boeddhisme, waarbij een weinig boeiende techniek voor de spirituele leek is verheven tot het allerhoogste goed.”

En ook hij waarschuwt. Ten eerste valt het anti-stress-effect tegen, stelt hij, als je kritisch naar al het wetenschappelijk onderzoek kijkt. Ten tweede is meditatie eigenlijk helemaal niet bedoeld als middel tegen stress; het is ontworpen om je op te schudden en uit te dagen om te zijn wie je werkelijk bent. En het is dan ook geen wonder dat het dikwijls ongemakkelijke gevolgen heeft, zoals plotselinge opwellingen van diepe woede of verdriet. “Zodra je afdaalt in de verborgen krochten van je geest,” zegt Farias in VN, “kunnen er allerlei dingen naar boven komen, waar je niet altijd mee om weet te gaan.”

Meer bewustzijn

Van der Velde wil maatschappelijk debat over de achtergrond, de ware aard en het nut van mindfulness. Farias pleit vooral voor deskundige persoonlijke begeleiding, als mensen aan het mediteren slaan.

Daar ben ik allemaal erg vóór. Maar laten we intussen de baby niet met het badwater weggooien. Mindfulness als hype heeft ongetwijfeld tot effect dat miljoenen mensen zich meer gaan bezighouden met hun innerlijk, en bewuster gaan leven. Dat kan weleens ongemakkelijk zijn, zelfs pijnlijk. Maar volgens mij is dat – meer bewustzijn – de enige ware evolutionaire vooruitgang.

Geen gezweef! – Koert van der Velde, uitgeverij Damon, 160 blz., € 14,90.

Vrij Nederland, 13 feb., Migueal Farias: ‘Meditatie is geen oplossing voor alles’ (interview door Marco Visscher).

 » Lees ook andere artikelen van Lisette Thooft