Yvonne Zonderop: “Marilynne Robinson verheldert voor mij het geheim van het leven.”

“In een traditie staan en er toch individueel mee omgaan. Marilynne Robinson laat heel mooi zien hoe dat mogelijk is”, zegt journalist en schrijver Yvonne Zonderop (1955) over haar favoriete boek ‘Gilead’, dat ook het favoriete boek van Barack Obama is en dat de Pulitzerprijs kreeg.

Door Cees Veltman

“De roman Gilead verwoordt prachtig hoe je als mens in een traditie staat en daar toch individueel mee kunt omgaan. Dat laat schrijfster Marilynne Robinson zien aan de hand van hoofdpersoon John Ames, een zeventiger, aan het eind van zijn leven, uit Gilead, een Amerikaans stadje in de staat Iowa. Het stadje is genoemd naar het  bijbelse Gilead, de plaats waar Jozef werd verkocht door zijn broers.

Ames schrijft een dagboek voor zijn zoon van zes. Hij laat zo de verhouding zien met zijn vader en grootvader en met zijn beste vriend. Een prachtig fragment gaat over zijn pacifistische vader die het pistool van zijn grootvader wil begraven. Dan begrijp je dat je impliciet schuldig kunt zijn aan gemaakte fouten uit het familieverleden. Ook al heb je er niks mee te maken gehad, je ontkomt er niet aan. Dat is mooi in het boek: je kiest in je leven niet voor iets, je wordt gewoon meegenomen.

De zoon die achterblijft

Een ander indringend thema in het boek is het bijbelse verhaal van de verloren zoon, hier de zoon van zijn vriend die terugkeert, dan weer niet kan terugkeren. Robinson laat de pijn zien die vader en zoon elkaar aandoen. De onvermijdelijkheid van dat probleem en hoe je daarmee kunt omgaan. Ames ziet zichzelf als de zoon die thuis is gebleven en die met minder juichtonen benaderd wordt dan zijn verloren broer. Het is mooi dat iemand het nu eens opneemt voor de zoon die achterblijft en zijn vader wel is trouw gebleven. Dat is immers een heel herkenbare, maar weinig bezongen positie.

Fantastisch mooi is ook de figuur van de grootvader die in alles wat hem overkomt, een zegen ziet, ook zijn oorlogsverwonding. Hij blijft uit dankbaarheid zijn bezittingen maar weggeven, tot herhaaldelijk de dekens van zijn bed aan toe. Zijn zoon moet soms vergeefs zoeken naar een zaag of spijkers. Een tijdje moet de zoon zijn zondagse kleren de hele week door dragen om verdwijning te voorkomen. Zijn oma moet het huishoudgeld verstoppen op onwaarschijnlijke plaatsen zoals tussen haar ondergoed en in de suikerpot, anders geeft zijn opa het weg aan wie het volgens hem meer nodig heeft.

Het boek speelt in de jaren vijftig en beschrijft trefzeker de geloofstraditie in de Verenigde Staten. Het is ook het favoriete boek van Barack Obama die Ames beschrijft als “hoffelijk en een beetje in verwarring over de manier waarop hij zijn geloof kan verzoenen met het pijnlijke oorlogsverleden van zijn familie.”

Liefde is onbegrijpelijk

Liefde heeft geen oorzaak en geen gevolg, schrijft Robinson, het is iets goddelijks dat mensen overkomt en is onverklaarbaar, ongrijpbaar en onbegrijpelijk. Liefde is de voorafschaduwing van de gratie van God. Hoe kan zoiets dan onderdeel zijn van oorzaak en gevolg? Het valt buiten het menselijke, logische denken. Dat is volgens mij een kerngedachte van het boek waar ik veel over heb nagedacht. Voor mij verheldert Robinson iets van het geheim van het leven. Een eyeopener. Als je zo tegen het leven kunt aankijken, kun je er ook vrede mee hebben.

In een openbaar interview dat ik met haar had in Amsterdam, bleek zij verbaasd te zijn hoe er in Europa tegen religie wordt aangekeken. In Europa wordt zij daar steeds op bevraagd. Religie is hier niet zo vanzelfsprekend als in Amerika. Ik vind zelf ook dat we in Nederland te radicaal afscheid hebben genomen van religie terwijl er toch veel waardevols te vinden is in de christelijke erfenis, zoals het gelijkheidsdenken.

Robinson is niet gemakkelijk te vergelijken met een Nederlandse auteur, hoewel zij zichzelf als een calviniste beschouwt. Calvijn is voor haar een grote held die vaak verkeerd is begrepen. Calvijn beschouwde mensen als acteurs op het toneel met God als toeschouwer, dus Gods reactie is eerder esthetisch dan een moreel oordeel. God heeft mogelijk plezier in ons en daar staan we te weinig bij stil.

Geen twijfels

Robinson is recht-door-zee, sober en compromisloos. Je moet je ontdoen van alles wat je hebt opgelopen aan zelfvoldaanheid, uiterlijk vertoon en banaliteiten. Ze lijkt geen twijfels te kennen, want twijfelen aan God is twijfelen aan jezelf. Ze is diepgelovig vanuit een zeker weten. Zij houdt niet van het exuberante. Te veel woorden zeggen minder dan te weinig woorden.

Haar boek Thuis vind ik ook fantastisch, het is ongeveer hetzelfde verhaal maar dan geschreven vanuit de zus van de verloren zoon. De dubbele moraal van rassenwaan wordt hierin beter uitgewerkt. De vriend van Ames is wel een tamelijk goede dominee, maar als zijn zoon thuiskomt met een zwarte vrouw, kan dat niet. Lila is het derde boek in de serie. Eigenlijk moet je alle drie de boeken tot je nemen. Dan heb je echt iets moois gelezen.

Wezenlijke vragen

Ik ben niet bijbels opgevoed en ik merkte wel dat ik bij het lezen veel bijbelse referenties miste. Als je meer bijbelkennis hebt, zul je het boek beter begrijpen. Het is dus een rijk boek dat je op verschillende niveaus kunt lezen. Het mooie van Robinson is dat ze met haar boeken ook mensen die zichzelf niet als belijdend christen beschouwen, diep weet te raken. Zij stelt immers wezenlijke vragen over liefde, vergeving en zonde. Zij staat kritisch tegenover internet en de consumptiemaatschappij. Ze pleit voor rust, contemplatie, studie en verdieping. Voor deugden en waarden die de afgelopen decennia niet meer zo vanzelf zijn gaan spreken en waarnaar veel mensen tegenwoordig terugverlangen omdat we te ver zijn doorgeschoten in onze hypermoderne, gejaagde tijd waarin alles snel moet gaan.”

------------

Yvonne Zonderop is schrijfster en journalist. Zij was onder meer enkele jaren adjunct-hoofdredacteur van de Volkskrant. Nu werkt zij als journalist voor De Groene Amsterdammer en als columnist voor SER magazine. Daarnaast is ze lid van de Raad van Commissarissen van de FD Mediagroep en voorzitter van de Commissie Ombudsman NOS. Recent verscheen haar  boek: Ongelofelijk, de verrassende comeback van religie, Prometheus, 200 blz., € 20,-