Met een avondvullend programma brengt Toneelgroep De Appel het leven van Jezus op de planken. Een aanrader, zegt Jos van Oord. De kijker krijgt Jezus gepresenteerd met al zijn menselijke aanvechtingen. De voorstelling doet denken aan de indertijd omstreden film ‘The last temptation of Christ’. Toch laat deze theater-Jezus zich niet voor een of ander karretje spannen. Daarmee doet De Appel recht aan een belangrijk bijbels gegeven. “Hij is altijd weer anders (…) Jezus glipt ons tussen de vingers door.”
Door Jos van Oord
Het is 1988. De filmregisseur Martin Scorsese brengt de film ‘The last temptation of Christ’ uit. De IKON wil de film uitzenden. Maar op de valreep gaat het niet door. Er is te veel tumult: Jezus is er veel te menselijk in. Hij is een twijfelaar. Kent zijn roeping niet. Kortom: godslasterlijk. Op alle fronten ontstaat een discussie over Jezus: was hij nu mens of God?
Het theaterstuk ‘Zie de mens’ van Toneelgroep De Appel – begin april in première gegaan- gaat deze discussie opnieuw aan. Ik denk niet dat er weer zo’n discussie ontstaat als destijds in 1988. Het is wel een eeuwenoude discussie die vooral in de kerken wordt gevoerd. Maar gelukkig wordt ook buiten de kerk nagedacht over dat oeroude verhaal rondom Jezus van Nazareth.
Regisseur Arie de Mol, komend uit een protestants-christelijk nest, zijn geloof verloren, is nog steeds onder de indruk van deze mens. In een interview in Trouw zegt hij ‘Ik waardeer zijn boodschap dat je geen genoegen moet nemen met de zooi die we ervan maken, maar naar iets hogers en beters moeten streven’.
De Mol duikt in de geschiedenis rond Jezus en ontdekt dat er zoveel interpretaties zijn, zoveel theorieën en theologieën. Hij wil terug naar af. Naar Jezus zelf, wie hij was, wat hij deed en vooral naar de vraag hoe zijn eerste leerlingen met Jezus omgingen, wat zij ervan maakten.
Mens achter de verhalen
Ik raad u deze voorstelling aan. Je krijgt in 4 en ½ uur een menselijk beeld van deze man uit Nazareth. En nog veel meer: je volgt zijn leerlingen, de worsteling van moeder Maria, de strijd met de overheersers, de dood van Jezus. De schrijver van het stuk Erik-Ward Geerlings dook met anderen in de Bijbel en zocht naar de mens achter de verhalen.
En inderdaad, het beeld dat we van Jezus krijgen doet denken aan de film ‘the last temptation of Christ’. ‘Het gaat niet over Jezus Christus, maar over Jezus van Nazareth’. De mens met zijn aanvechtingen en twijfels. De mens ook die worstelt met de beelden en verwachtingen van anderen. Jezus is wel onder de indruk van Johannes de Doper, maar moet er ook eigenlijk niets van hebben. In een bijzondere scene dwingt Johannes hem bijna om zich te laten dopen. Onder protest gebeurt dat dan ook. Gaandeweg ontdek je als kijker dat Jezus zeer geïnteresseerd is in mensen, kwetsbare mensen, hen troost, beter maakt en op de been helpt. Maar de leerlingen willen meer: actie en verzet tegen de Romeinse overheersers. Ze willen ook dat Jezus zijn oordeel geeft over morele zaken.
Maar Jezus weigert. Stelt wedervragen. Bijzonder aan de voorstelling is dat regisseur en schrijver vooral geïnteresseerd zijn in de volgelingen van Jezus. Hoe reageren zij op deze rabbi? Ze willen een leider, een goeroe, iemand met gezag.
Wie was hij?
We weten dat de Bijbel vol staat met interpretaties van en duidingen over Jezus. De vier evangelisten en Paulus hebben elk voor zich een eigen verhaal. Maar in dit stuk wordt je opnieuw geconfronteerd met de meest eigenlijke vraag: wie was hij eigenlijk? Ieder voor zich probeert antwoord te geven op die vraag. Er zijn veel antwoorden. En ook ‘Zie de mens’ is een interpretatie. Ik weet het. Ook de schrijver van dit toneelstuk is net als Judas (die een politieke Jezus wil) of als Magdalena (die een meer spirituele Jezus wil) bezig om Jezus te vormen naar zijn beeld en verwachting. Het is eeuwenlang de vraag: wie is Jezus? En ieder heeft zijn of haar antwoord.
De Jezus in dit stuk is de twijfelaar, iemand die worstelt met zijn leven, met God, als God er al zou zijn. In deze tijd van ideologieën en zwart-wit antwoorden is het wel een verademing, dat zoeken. Ik weet het: het Nieuwe Testament kent geen één duidelijk afgerond beeld van Jezus. Hij is altijd weer anders. Dat voelde ik ook in dit stuk. De volgelingen willen hem claimen, maar Jezus glipt steeds tussen hun vingers door. Hij verwart Petrus, Judas, Magdalena en zeker ook zijn moeder Maria. Dat element raakte mij. Dat vind ik als theoloog een van de mooiste doelen van de Bijbelse verhalen: verwarren. Je krijgt Jezus niet echt voor je eigen karretje. Het einde is mooi: de leerlingen blijven in verwarring achter.
Vaak erg druk
En verder, het decor is sterk in zijn eenvoud. De muziek van Erik Vandenberge is betoverend mooi. De personages spelen stuk voor stuk hun rol met passie. Mij sprak Iwan Walhain erg aan in zijn rol als Johannes de Doper en later als Kajafaz. David Geysen als Jezus overtuigde mij niet altijd. Ik mis de Jezus die heel rustig zijn visie geeft of met iemand in gesprek is. Jezus is vaak erg druk. Iets meer mystiek mag wel. En wellicht zou het best her en der wat korter kunnen. Maar het is ook een belevenis om na een lange zit tussen de bedrijven door aan te schuiven voor maaltijd en dessert en met anderen je ervaringen te delen bij Bijbelse gerechten.
Een ticket kost 75 euro (er zijn ook bepaalde kortingen). Dat is veel. Maar je krijgt er een meer dan een avondvullend programma voor terug, plus een rijk diner en bijzondere tafelgesprekken bij het Avondmaal. Met inderdaad ook brood en wijn.
Reserveren: www.toneelgroepdeappel.nl; tel.070-3502200. Voorstellingen tot en met mei: Appeltheater, Den Haag.
Jos van Oord is theoloog/interim-predikant.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
