Zie het naakte nu, zonder illussies en zonder angst

Een religieuze les: Maak je niet druk over ‘erbij horen’. Ook buitenbeentjes zijn al binnen. Ook wie lijdt hoort erbij. Niets kan immers buiten het netwerk van Gods genade vallen. Wees gerust oorspronkelijk. Je hoeft je niet te conformeren. Wijk af, ben onbegrijpelijk, ben niet zoals je denk dat iedereen zou moeten zijn. Zo draag je bij en ontvang je bijdragen. Wie of wat je ook bent, in je grootsheid en je kleinheid, jou wordt het leven gegund. Zomaar, om niet. Daarom: “Zie het naakte nu voor wat het is en zie wat zich daar allemaal aandient. Zonder illusies, maar ook zonder angst.”

Door Erik Borgman

Everything Belongs heet het boek van de Amerikaanse franciscaan Richard Rohr dat ik aan het lezen ben. ‘Alles behoort toe’ is misschien wel een aardige vertaling. Rohr legt uit wat veel mensen tegenwoordig heel moeilijk lijken te vinden. Wat hij duidelijk maakt is dit: omdat iedereen en alles toebehoort aan een grote, omvattende samenhang, kunnen we alles afzonderlijk aandacht geven. Wij hoeven het ene ding niet met andere dingen in verband te brengen. Als we kijken naar wat er aan de orde is, ontdekken we het verband vanzelf. Ook ons eigen verband. Wij ‘behoren toe’ en als we ons realiseren waar en wat wij zijn, stuiten we op ons toebehoren.

Opluchting

Wat een opluchting in een tijd die gefixeerd is op gemeenschap scheppen! Veel vriendjes vroeger, hadden moeders – ik kom uit de tijd dat de meeste moeders vanzelfsprekend thuis waren – die vonden dat je samen moest spelen. Mijn moeder had er gelukken geen bezwaar tegen als ik liever alleen was. Ik was een sociaal kind en voelde mij verantwoordelijk voor anderen, maar vond lang niet alles leuk wat anderen leuk vonden en wat ik leuk vond, daar vonden andere kinderen vaak niets aan. Dus was ik graag alleen en op mijzelf.

Ook toen ik studeerde deed ik graag dingen alleen. Ik had er een hekel aan om te moeten onderhandelen over wie wat moest gaan doen, wat haalbaar was en met name over hoe je met niet teveel inspanning toch aan de opdracht kon voldoen. Ik wilde mij juist inspannen en zoveel mogelijk van een opdracht leren. Dolblij was ik toen ik op de universiteit probleemloos l kon doen wat op de middelbare school al snel belachelijk werd gevonden: meer doen dan er gevraagd werd.

Fixatie op gemeenschap

Dat laatste lijkt helemaal verdwenen. Studenten vandaag de dag lijken wel middelbare scholieren in hun angst voor uitslovers te worden versleten. De gedachte dat zij zelf iets te doen hebben en dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor het verwerven van de noodzakelijke kennis en vaardigheden daarvoor, staat ver van hen af. Dat komt niet omdat zij lui zijn. Het komt door de manier waarop wij ze behandelen. Wij doen alsof ze klanten zijn. Als zij doen wat wij vragen, dan krijgen zij van ons een diploma. Alsof het om het diploma gaat, alsof het erom gaat te kunnen wat anderen ook kunnen, alsof je moet doen wat anderen je zeggen dat je moet doen.

Van een cultuur die mensen uitdaagt zijn we tot een cultuur geworden die mensen de maat neemt. Het is levensnoodzakelijk te laten zien dat je aan een groter geheel toebehoort. Want niet iedereen behoort toeen wie niet toebehoort, die is verloren.

Het naakte nu

Dit nu spreekt Rohr tegen. Alles en iedereen ‘behoort toe’ zoals zij of hij is. Juist door af te wijken, door onbegrijpelijk te zijn voor anderen, door niet te zijn wat gedacht wordt dat iedereen zou moeten zijn, draag je bij en ontvang je bijdragen. Keer in jezelf. Realiseer je waardoor je gedragen wordt en waarmee je verbonden bent. Word je bewust met wie je in gesprek bent, aan wie je je optrekt, wie zich aan jou optrekt. Ontdek zo wie en wat jij bent te midden van al het andere dat is.

Niet wat anderen in je zien. Niet wat je wilt zijn zodat anderen iets in je zien. Maar wie en wat je bent, in je grootsheid en je kleinheid. Jou wordt het leven gegund. Jij hebt betekenis. Van jou wordt gehouden. Zomaar, om niet. Zie het naakte nu voor wat het is en zie wat zich daar allemaal aandient. Zonder illusies, maar ook zonder angst. The Naked Now is de titel van het andere boek van Rohr dat ik lees.

Religie en mystiek

Religie wordt nogal eens gezien als ultieme illusie: degenen die de waarheid niet onder ogen kunnen zien, verzinnen een knuffelbeer van kosmische omvang om zo het leven aan te kunnen. Rohr realiseert zich dat deze vorm van religie bestaat. Hij signaleert dat de betekenis ervan toeneemt en dat kerkelijke leiders daaraan bijdragen.

Maar tegelijkertijd maakt religie het juist mogelijk om het naakte nu onder ogen te zien waar alles toebehoort. Religie leert om niet bang te zijn en de bevrijding van de angst maakt ruimte om ‘te zien hoe mystici zien’: zonder illusies. Religie leert je bidden en bidden leert je waarachtig waar te nemen en te ontdekken hoe alles met alles verbonden is.

Inclusief de pijn

Niets valt er buiten het netwerk van genade dat alles en allen ‘van God’ maakt. Ook het lijden niet, ook de dood niet, ook de absolute ondergang niet: zonder terughoudendheid maakt Rohr duidelijk dat het mysterie van het kruis wat hem betreft de kern van het christendom is. Zelfs de goddeloosheid en het kwaad behoren toe, via de goddelijke Liefde die zich eraan heeft blootgesteld, erin is afgedaald en eruit is opgestaan.

Eén van mijn dochters staat op het punt van bevallen. Wanneer de weeën komen, vraagt dat volledige overgave aan ‘het naakte nu’ in het vertrouwen dat de pijn de poort is naar het leven. Als dat nieuwe leven er is, vraagt het kind dat er de drager van is dat van haar of hem gehouden wordt. Dat appèl is er teken van dat alles toebehoort, evenals het wonder dat het wordt beantwoordt. Het zal toebehoren in vreugde en verdriet, in vreugde en verdriet zal het met ons zijn en wij met hem of haar. Deze liefde zal geweldig zijn in de vreugde en ondragelijk in de pijn, zoals het leven. Maar in deze liefde zal het toebehoren: onherroepelijk.

De boeken van Richard Rohr die in deze column ter sprake komen zijn:
Everything Belongs, The Gift of Contemplative Prayer, New York: Crossroad 2003 (tweede, gewijzigde druk).
The Naked Now: Learning to See as the Mystics See, New York: Crossroad 2009.
Van Richard Rohr is alleen het boek Gelukkiger leven met het enneagram (Lannoo, 1996) in het Nederlands verschenen (alleen nog antiquarisch verkrijgbaar).