“Onze grootste rijkdom in Nederland is niet zozeer geld en welvaart, maar veel meer onze vrijheid en democratie. Die staan nu onder toenemende druk. In Nederland begint een deel van de bevolking dat te beseffen. We moeten in Nederland vechten voor onze rechtsstaat.”
“Ik ben er niet gerust op hoe moslims in de hoek worden gezet,” zegt ze. “En ons werk als vredesorganisatie wordt door sommige media in een kwaad daglicht gesteld. Het demonstratierecht staat onder grote druk en je ziet dat activisten worden gedemoniseerd. Onze zwakste plek is nu de haatzaaierij in de samenleving. We moeten investeren in een goede sociale cohesie in Nederland.”
Na dertig jaar te hebben gewerkt voor niet-gouvernementele organisaties in de Internationale Samenwerking, werd Sasse begin 2023 benoemd tot algemeen directeur van vredesorganisatie PAX. Ze is geboren in Arnhem waar ze ook naar school ging. “Ik groeide op in een gelukkig en gezellig gezin. We waren hervormd. Mijn ouders hebben elkaar ontmoet bij de Nederlandse Christen Studenten Vereniging (NCSV) en mijn opa was predikant. Het belang van rechtvaardigheid, naastenliefde en opkomen voor elkaar speelde bij ons thuis een belangrijke rol.”
Na de middelbare school ging ze politieke wetenschappen studeren in Leiden. Daar richtte ze zich op internationale samenwerking en deed onderzoek op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. “Het was droogzwemmen,” zegt ze nu - en dat vond ze toen ook. Daarom vertrok ze als vrijwilliger naar Sierra Leone; en later kwam ze in Cambodja terecht. In beide landen hield Sasse zich bezig met samenlevingsopbouw: het versterken van de civil society na oorlog en dictatuur.
Tien jaar lang werkte ze vervolgens bij Simavi waarvan acht jaar als directeur. Als consultant was ze vier jaar in Kenia werkzaam voor niet-gouvernementele organisaties. Conflict en water werden daarna in Nederland als consultant een belangrijk thema voor haar. “Grondstoffen zijn een strijdpunt en dat geldt zeker voor een primaire levensbehoefte als water. Ik ontwikkelde me als mediator en richtte me op het omgaan met conflicten.”
Het sterke van PAX noemt ze dat de organisatie met partners in andere landen stevig aanwezig is in de haarvaten van de samenleving, en tegelijk betrokken is bij besluitvormingsprocessen, overheden en ook de Verenigde Naties op nationaal en internationaal niveau. “Juist in de wisselwerking tussen civil society en overheden maken we het verschil. We doen veel aan vredesopbouw in lokale gemeenschappen. En dat staat niet los van besluitvorming door overheden. We zijn altijd bezig op beide niveaus.”
Waarom is vrede zo’n belangrijk thema voor Sasse? “In landen waar geen vrede is, kun je niets meer opbouwen. Het is zo fundamenteel. Vrede vond ik eerst normaal, maar dat is het niet. Het beschermen van het internationaal recht en de rechtsstaat wordt tegenwoordig vaak weggezet als niet-rationeel en moraliserend. Het recht zorgt echter voor collectieve veiligheid die ook ons zelf beschermt tegen het recht van de sterkste. Dat vind ik uitermate rationeel en ons eigen belang dienen. Maar het is ook van belang vanuit ethisch besef.”
“Bij PAX zijn veel mensen betrokken die elk op hun eigen manier bijdragen aan vrede. Vanuit ons hoofdkantoor in Utrecht, vanuit Brussel (EU), New York (VN) én samen met onze lokale partners in conflictgebieden. Onze jarenlange opgebouwde expertise zetten we in om te werken aan de bescherming van burgers tegen oorlogsgeweld, aan het beëindigen van gewapend geweld en het opbouwen van inclusieve vrede.”
Ook na 75 jaar is PAX nog hard nodig, meent Sasse. “Wereldwijd verdienen mensen steun die zich proberen te ontworstelen aan repressie en geweld. Wij doen ons werk samen met honderden bevlogen vredewerkers. PAX is onafhankelijk van politieke belangen en wordt gesteund door een brede groep betrokken burgers en maatschappelijke organisaties. In Nederland zijn ook honderden vrijwilligers betrokken bij ons vredeswerk hier, zoals de Ambassades van Vrede en in de Vredesweek.
Klimaatverandering krijgt steeds meer impact. “Het geeft extra spanning op die plekken waar mensen direct afhankelijk zijn van landbouw. Naast klimaat gaat het ook om ecologie, denk aan de ontbossing en ook de schade die ontstaat aan het milieu door oorlog. Complete ecosystemen raken vernietigd.”
Klimaat en oorlog zijn nauw met elkaar verweven, zegt Sasse. “Juist door klimaatverandering die bijvoorbeeld droogte of wateroverlast tot gevolg heeft, ontstaat strijd om grondstoffen en landbouwgronden. Dat leidt tot een negatieve spiraal. Denk ook aan inheemse volken en lokale boeren die verjaagd worden. Wie komt op voor hun rechten? Door de komst van vrede en democratie kan vaak ook een ecosysteem zich weer herstellen.”
Sinds 2022, het jaar waarin Rusland Oekraïne binnenviel, is wereldwijd sprake van een explosieve groei van de productie en aanschaf van wapens. “Je moet enorm oppassen en zorgen dat we niet gaan geloven dat wapens de oplossing zijn. Wapens spelen een rol in een verdedigingsstrijd tegen agressors, ook om het internationaal recht te handhaven. Maar het gevaarlijke is dat de nieuwe wapenwedloop gelijk op gaat met de afbraak van internationale samenwerking en vredesopbouw. De subsidie van PAX loopt af. Dat gaat grote gevolgen hebben voor onze programma’s. In vrede wordt minder of niet geïnvesteerd. Ik vind dat levensgevaarlijk.”
“Het kapotmaken van Gaza en Libanon vanuit Israël en ook de situatie in Soedan… het wordt van alle kanten door regeringen genegeerd. De oorlogsmisdaden in Gaza isoleren ons als Westen steeds sterker van de rest van de wereld. Onze geloofwaardigheid als Europese landen wordt door Israël kapot gemaakt.”
‘Onze geloofwaardigheid als Europese landen wordt door Israël kapot gemaakt’
Rolien Sasse
En dan Oekraïne, waar nu ruim tweeënhalf jaar een oorlog gaande is. Volgens de liberaal denkende Amerikaanse hoogleraar en VN-adviseur Jeffrey Sachs heeft de Verenigde Staten de afgelopen twintig jaar lopen stoken in Oekraïne en met grote investeringen het land onder zijn invloedssfeer gebracht, zo brengt de interviewer in. Hoe kijkt Sasse hier tegenaan?
De PAX-directeur reageert een klein beetje scherp: “Er is één partij die Oekraïne binnenviel en dat is Rusland. Onderschat de koloniale motieven van Poetin niet. Wij luisteren als PAX naar de basis, naar de mensen die getroffen worden in een conflict en met wie we contact hebben. We moeten goed luisteren naar mensen die ervaring hebben met Sovjet-overheersing. In de bezette gebieden in het oosten van Oekraïne zijn de handelingen door Rusland genocidaal. Onderschat dat niet. En nee, niet alles wat er vanuit het Westen gebeurt kan ik zomaar goed praten, en misschien zie ik ook niet alles.
Sinds november wordt er, ook door Oekraïne, weer meer gesproken over mogelijke onderhandelingen. Als die er komen, hoop ik dat ze echt duurzame veiligheid en stabiliteit kunnen brengen. Dat is in de afgelopen decennia niet gelukt. De wereld heeft Rusland lang zijn gang laten gaan waardoor er steeds nieuwe aanvallen kwamen. Niet alleen op Oekraïne, maar ook op Tsjetsjenië en Georgië. En de dictators in Belarus en Syrië kregen hulp ten koste van de bevolking. Het internationaal recht is niet verdedigd.”
In september 2024 startte in Nederland De Nieuwe Vredesbeweging, een bundeling van kleinere vredesorganisaties waaronder Stop Wapenhandel, Kerk en Vrede en The Hague Peace Projects. Hoe beoordeelt Sasse deze nieuwe beweging en waarom maakt PAX er geen deel van uit?
“Het is goed dat mensen zich sterk maken voor vrede en dat er gemobiliseerd wordt,” benadrukt ze. “Ik juich alle vredesinitiatieven van harte toe. We zijn geen onderdeel maar werken soms wel samen. Denk aan een gemeenschappelijke inzet tegen kernwapens, denk ook aan Gaza. En ja, er zijn ook meningsverschillen. Ik denk dat we het voor 80 procent eens zijn, maar ten aanzien van Oekraïne echt een andere visie uitdragen. PAX is voor militaire steun aan Oekraïne om hen te helpen zichzelf te verdedigen. Het positieve vind ik vooral dat De Nieuwe Vredesbeweging krachten mobiliseert voor vredesvraagstukken. Meer stemmen voor vrede juich ik toe.”
Het werd al even aangestipt: de bezuinigingen. In november maakte minister Klever van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp bekend dat zij 1 miljard euro wil bezuinigen op het werk van niet-gouvernementele organisaties. Dat is hard aangekomen, zegt Sasse. “Dit betekent dat er van 2026 tot 2030 maar liefst 200 miljoen euro per jaar minder naar vrede, stabiliteit en mensenrechten gaat.”
Voor vredeswerk heeft dit voornemen grote gevolgen in conflictgebieden, de impact van deze bezuinigingen zijn volgens de PAX-directeur enorm. “Het betekent dat de partnerorganisaties en vredesactivisten met wie wij werken niet langer kunnen bouwen aan stabiliteit en vrede in de regio. Er zijn plekken in de wereld waar het mensen onmogelijk wordt gemaakt om op te staan tegen hun overheid. Ze riskeren soms hun leven door zich in te zetten voor stabiliteit, inclusiviteit en vrede. Door ons werk worden mensen juist op die plekken in de gelegenheid gesteld een menswaardig bestaan op te bouwen.”
‘Niet-gouvernementele organisaties zijn goede en betrouwbare partners van het ministerie en hebben toegang tot plekken waar de overheid nooit direct impact kan maken. Dit nieuwe kabinet ziet dit anders.’
Rolien Sasse
De meerjarige subsidies van de Nederlandse overheid gaven PAX en andere organisaties de kans om impact te maken, op de lange termijn in de regio. “Niet-gouvernementele organisaties zijn goede en betrouwbare partners van het ministerie en hebben toegang tot plekken waar de overheid nooit direct impact kan maken. Dit nieuwe kabinet ziet dit anders. Dat is uitermate pijnlijk voor iedereen die in een conflictgebied woont. Juist nu er zoveel oorlogen zijn in de wereld en mensen op tal van plekken snakken naar vrede, rust en veiligheid, is het heel vreemd dat een minister verzint dat het wel een tandje minder kan.” Sasse roept politieke partijen in de Tweede Kamer daarom op om “de minister bij zinnen te brengen en dit voorstel in te trekken”.
Een week voorafgaand aan het interview was Sasse nog in Zuid-Soedan waar diverse partnerorganisaties actief zijn om te bouwen aan vrede. “De financiering stopt, ook vanuit andere Europese landen. Zo maak je een organisatie en beweging die zich sterk maakt voor vrede in een oorlogsgebied het werk onmogelijk en feitelijk kapot.”
En, zo benadrukt Sasse, deze ontwikkeling gaat hand in hand met een explosie van nieuwe wapenuitgaven. “Eerst werd een percentage geroepen van maximaal 2 procent van het bnp voor militaire uitgaven. En niet lang daarna werd dat gepresenteerd als een minimum, en klinkt een nieuw percentage van 4 procent. Het Defensiebudget steeg al van 7,7 miljard in 2014 naar een duizelingwekkende 21 miljard in 2024. Volgens de Defensienota zal het budget zelfs nog verder oplopen naar 24 miljard de komende jaren. Een verdrievoudiging van het budget van 2014.”
De 31 lidstaten van de NAVO gaven in 2023 al 55 procent uit van wereldwijde uitgaven aan defensie, legt ze uit. “Op drie landen na, verhoogden alle NAVO-landen hun budgetten al in 2023. Hiervan gaat sterk het signaal uit dat de NAVO-landen liever op wapens inzetten dan op internationale samenwerking. Een gevaarlijk signaal, dat daarnaast bijdraagt aan de wapenwedloop die al gaande is.”
Op de boodschappenlijst van het kabinet staat, net als vorig jaar, een grote hoeveelheid materieel: tanks, extra F-35’s, nieuwe schepen en extra helikopters. Sasse: “PAX deelt de zorg van deze regering over dreigingen, maar weet uit ervaring dat bewapening en afschrikking niet de oplossing zijn. Vrede vereist een brede, vanuit de diplomatie geleide inspanning die zich richt op ontspanning, versterking van het internationaal recht, samenwerking en solidariteit.”
“Natuurlijk moet ons Defensieapparaat op orde zijn, dat is voor PAX echt het punt niet. Maar het vertrouwen dat wapens vrede brengen, terwijl je tegelijk vredesinitiatieven en acties ter preventie van militaire conflicten wegbezuinigd, is echt een zorgelijke ontwikkeling.”
Rolien Sasse (Arnhem, 1966) studeerde politieke wetenschappen in Leiden en heeft een lange staat van dienst in diverse leidinggevende functies in de internationale samenwerking. Ze was acht jaar algemeen directeur van Simavi. Zij woonde en werkte lange tijd in het buitenland. Sinds begin 2023 is ze algemeen directeur van vredesorganisatie PAX.
