Toen de vader van de Chinees-Amerikaanse filmregisseur Lula Wang het appartement van zijn oudgeworden moeder binnenstapte, kon hij geen woord uitbrengen. Het was 2013. Hij was komen overvliegen uit de Verenigde Staten, waar hij tientallen jaren eerder met zijn vrouw en dochter naar toe was geëmigreerd. Zijn moeder, nu tachtig jaar, woonde nog steeds in Changchun, een stad in het noordoosten van China.
Terminaal ziek
De reden dat hij geen woord over zijn lippen kreeg, was dat hij wist dat zijn moeder terminaal ziek was. Ze had kanker. Zélf wist zij van niks. Vooral bij een patiënt op leeftijd is het in China gebruikelijk dat een arts de uitslag van een onderzoek niet aan de zieke laat weten maar aan een familielid. In dit geval had haar jongere zus met de arts gesproken. Na het gesprek was die naar een copyshop gegaan en had ze het medisch rapport vervalst: nadat ze alle onheilspellende woorden had uitgewist, liet ze opschrijven dat op de longfoto ‘goedaardige schaduwen’ te zien waren.
Want vanaf nu had de familie van regisseur Lula Wang een nieuwe taak: voor oma verzwijgen dat ze stervende was. De arts had geadviseerd haar direct in het ziekenhuis te laten opnemen. Haar levensverwachting was drie maanden. Maar de familie besloot dat niet te doen. Ze wilden in háár plaats de emotionele last dragen van de wetenschap dat zij hoogstwaarschijnlijk binnenkort dood zou gaan. Dat was de reden dat de vader van Lula Wang zo door emotie verstikt over de drempel stapte van het appartement van zijn oude moeder: hij zou zo graag met haar willen praten over haar ziekte, maar dat kon niet. Uit liefde voor zijn moeder verzweeg hij haar naderende einde.
Op deze uit liefde geboren leugen is de nieuwste speelfilm, The Farewell, van filmregisseur Lula Wang gebaseerd. Als haar alter ego geldt het hoofdpersonage Billi, een dertigjarige Chinees-Amerikaanse in New York, die haar vroegste jeugd in China heeft doorgebracht maar nu volledig is veramerikaanst. Ze heeft nog steeds een innige band met haar oma, die ze nai nai noemt en met wie ze geregeld belt. Als ze van haar ouders hoort dat grootmoeder dodelijk ziek is, is ze geschokt dat de familie dit niet aan nai nai wil vertellen. Om ondanks dit geheim afscheid te kunnen nemen, organiseert de familie in Changchun een bruiloft van een neef van Billi. Die bruiloft wordt het alibi voor de hele familie om bij oma op bezoek te komen: zowel haar oudste zoon die met zijn gezin in Japan woont, als haar andere zoon in New York. Tegen Billi wordt gezegd dat ze beter in de VS kan blijven, omdat het haar niet lukt haar emoties te verbergen. Op die manier kan ze niet voor oma verborgen houden wat er aan de hand is. Maar ze komt toch. Verdwaasd kijkt ze haar nai nai aan als die de deur opendoet.
Zelfbeschikking
Zelfbeschikking is in het Westen de heilige graal, dus het uitgangspunt van The Farewell is onwerkelijk. Het is des te intrigerender dat regisseur Lula Wang bijna niks verzonnen heeft: dit komt echt in China voor en dit heeft zij echt meegemaakt.
Een mens moet zo soeverein mogelijk zijn, denken we hier. Omdat de gezondheid de basis is van dat soevereine leven, wil een modern mens tot in detail weten hoe hij er fysiek voor staat. Met genetisch onderzoek kunnen we zelfs in kaart brengen hoe groot de kans is dat we door bepaalde ziektes getroffen zullen worden. Het lijkt beter te weten welk zwaard van Damocles mogelijk boven ons hoofd hangt, dan een leven te leiden in onwetendheid. Want kennis is macht, dus ook macht over ons eigen leven. In het Westen zou het daarom een schande zijn iemand informatie te onthouden over zijn eigen mogelijke lot. Als de oma van Lula Wang zou weten dat haar uren op aarde zijn geteld, dan zou ze haar laatste levensdagen misschien heel anders invullen.
Tegelijkertijd ligt het ingewikkelder dan dat. Ook in het Westen bestaat latent het besef dat ‘weten’ niet zaligmakend is. Veel mensen zouden niet willen weten, al zou het kunnen, welke ziektes ze in hun leven met enige zekerheid gaan oplopen. Die kennis kan elke dag van het nog gezonde leven in een schril licht zetten. Ook zouden veel mensen niet zwart op wit willen hebben op welke dag ze gaan overlijden. De wetenschap dat die dag vroeger komt dan gewenst, kan al het wél gegeven leven gaan overschaduwen. Een mens zou moe worden van de haast die hij ervan krijgt.
Bovendien is het soms fijn om iets uit te kunnen besteden. De oma van Lula Wang besteedt de rouw om haar aanstaande dood uit aan haar familie. Net zoals in China het uiten van verdriet op begrafenissen soms wordt uitbesteed aan professionele huilers. Want misschien bevroedt nai nai wel wat er aan de hand is, nu ze haar volledige familie plotseling op bezoek ziet komen na de uitslag van een medisch onderzoek. Zelf heeft ze ooit hetzelfde gedaan, hoorde regisseur Lula Wang later van haar familie. Toen haar eigen man ooit terminaal ziek door kanker was, verzweeg ze ook voor hem die jobstijding. Pas een paar dagen voor zijn dood liet ze het hem weten. Door dat te doen, had ze impliciet laten merken dat ze zelf ook in onwetendheid wil sterven.
In China bestaat een toepasselijke grap, hoorde Lula Wang van haar oudtante, het zusje van haar oma. Twee mensen gaan naar de arts. De één is gezond, de ander is ziek. Per ongeluk worden de uitslagen van hun medische onderzoeken verwisseld: de gezonde persoon krijgt te horen dat hij ziek is, de zieke dat hij gezond is. Een paar maanden later overlijdt de gezonde persoon en is er met de zieke niks aan de hand. De oudtante wil maar zeggen: geest en lichaam zijn één. Ze is er daarom van overtuigd dat nai nai alleen maar langer blijft leven als ze niks weet van haar terminale kanker.
Vergeetachtigheid is nodig voor een sterke gezondheid, schreef ook de filosoof Friedrich Nietzsche eens. Een hypochonder kan geen moment vergeten dat een mens kwetsbaar is, iemand met doodsangst kan geen moment vergeten dat hij slechts één zekerheid heeft: dat hij hier niet levend vandaan komt. Al die zorgen matten een mens af en halen de glans weg van het leven. “De mens is een dier in de tijd”, schreef historicus Luuk van Middelaar eens naar aanleiding van Nietzsches kijk op de heerlijkheid van het vergeten. “Soms zouden we willen dat we dieren waren, levend in het ogenblik, zonder besef van gisteren, vandaag of morgen; onhistorisch.”
Vreugde en ongedwongenheid
In de speelfilm is de trouwerij van de neef van hoofdpersoon Billi, die dus een verhuld afscheid is van oma, een groot feest. De in dit deel van China gebruikelijke drankspelletjes verhogen de vreugde en de ongedwongenheid. Enige dissonant is de toespraak van de oudste zoon van nai nai, die tijdens zijn speech op het podium van de feestzaal onverwacht in huilen uitbarst en daarmee de ongeschreven regel in China schendt dat tijdens bruiloftsfeesten breeduit gelachen moet worden.
Het afscheid de volgende dag is intens. Hoofdpersoon Billi, zoals gezegd het alter ego van regisseur Lula Wang, houdt haar nai nai stevig vast. Ook oma zelf heeft natte ogen. Door de achterruit van de auto die naar het vliegveld rijdt, kijkt Billi zo lang mogelijk naar haar steeds kleiner wordende oma, daar alleen op de weg bij haar huis in Changchun. Oma lijkt wankel op haar benen te staan. Ook al heeft ze de rouw om haar levenseinde willen uitbesteden aan haar familie, en aan haar kleindochter, toch lukt het haar waarschijnlijk niet om in volledige, zalige onwetendheid te leven. Dat is nou eenmaal het nadeel, naast veel voordelen, van het niet zijn van een dier.
The Farewell is op dvd en blue-ray te verkrijgen.
