Filmmaker Agnieszka Holland, geboren in 1948 in de Poolse hoofdstad Warschau, is een interessante vrouw. De afgelopen jaren regisseerde ze in de Verenigde Staten meerdere afleveringen van bekende en veelgeprezen producties als The Wire en House of Cards, televisieseries die door en door Amerikaans zijn. Tegelijk is Holland iemand die juist door de Europese geschiedenis getekend is en dat toont in met name haar speelfilms.
Dodenmasker
Ze is dochter van een Poolse communist die vals beschuldigd werd en om het leven kwam toen hij tijdens een ondervraging uit het raam sprong. Vanwege die achtergrond kon zij niet naar de Poolse filmacademie, maar werd ze gedwongen in het Praag van de jaren 1960 te studeren. Daar maakte ze de Praagse Lente van 1968 mee, evenals de zelfverbranding in januari 1969 van mede-student Jan Palach.
Een aantal jaren geleden maakte ze over de gebeurtenissen rond Palachs zelfdoding de driedelige serie Burning Bush. In een recent interview in Volzin vertelde de Tsjechische theoloog Tomáš Halík dat hij na de uitvaart van Jan Palach diens dodenmasker meenam naar de Karelsuniversiteit, waar een buste van Lenin plaats maakte voor de beeltenis van de legendarische student. Ook die gebeurtenis is in de serie van Agnieszka Holland verbeeld.
Wellicht door al die historische invloeden op haar leven – de Tweede Wereldoorlog, de genocide op de Poolse Joden, het communisme en de Praagse Lente – portretteert Holland vaak mensen die innerlijk verscheurd worden door de strijd in zichzelf tussen het goede en het kwade.
Duisternis
In haar nieuwste speelfilm Charlatan, die de inzending van Tsjechië is voor de Amerikaanse Oscars, toont ze dit aan de hand van het levensverhaal van Jan Mikolášek. Mikolášek was een werkelijk bestaande natuurgenezer, die als urinekijker een wonderbaarlijk vermogen had om op basis van een ochtendplasje te zien aan welke kwaal iemand leed. Mensen als Martin Bormann, de partijsecretaris van Adolf Hitler, en Antonín Zápotocký, president van Tsjecho-Slowakije, stonden op zijn patiëntenlijst.
Het lijkt alsof zijn goede kant niet zonder de duistere kan. Alsof het ene het andere voedt. Hij heeft tienduizenden mensen genezen, maar ook talloze mensen beschadigd met de kilte die in hem leeft
jurgen tiekstra
Maar dat is niet wat Holland centraal stelt. Zij toont vooral zijn obsessie om mensen te helpen. Die manie komt maar ten dele uit goedheid voort. Een andere bron is een diepe duisternis in hem, waarvan de reden slechts wordt gesuggereerd. Hij ervaart grote schuld, knielt geregeld met ontblote knieën op een stapel scherpe keien voor een levensgrote crucifix. Ondertussen heeft hij een tegelijk liefdevolle als benauwende seksuele relatie met zijn assistent, een jongere onopgeleide man die hem in alles loyaal is.
Met vaste en vakkundige hand, en kordaat camerawerk van haar cinematograaf, voert Agnieszka Holland de kijker a-chronologisch door het leven van die overduidelijk gekwelde, raadselachtige Jan Mikolášek. Het lijkt alsof zijn goede kant niet zonder de duistere kan. Alsof het ene het andere voedt. Hij heeft tienduizenden mensen genezen, maar ook talloze mensen beschadigd met de kilte die in hem leeft. Het lijkt haast alsof Agnieszka Holland met een a-sentimentele zakelijkheid wil zeggen: de schade die Mikolášek heeft aangericht, was de prijs die betaald moest worden voor al het goede dat hij ook heeft gebracht.
Charlatan is vanaf 9 september 2021 te zien in de bioscoop (als corona niks wijzigt).
