Toen Gijs van der Sanden negentien jaar oud was overleed zijn vader onverwacht; vier jaar later, op zijn drieëntwintigste, volgde zijn moeder. Dit zijn de onomstotelijke feiten aan het hart van het begin dit jaar bij ambo | anthos verschenen boek De dingen die je vergeet. Rouwen voor beginners. Feiten die het hele boek overschaduwen, waarin trieste en mooie herinneringen worden afgewisseld met reflectie op verlies, dood, en de plaats van rouw in de Nederlandse samenleving.
Naast dit verlies is er geen eenduidige structuur voor het boek. Geen begin-midden-eind. Ook het genre van het boek is moeilijk vast te pinnen: hoewel het overduidelijk non-fictie is, en natuurlijk grotendeels biografisch, duikt het vaak richting het journalistieke (wat geen verrassing is – Van der Sanden is namelijk journalist), maar leest het ook, aldus een quote op de kaft, “als een roman”.
Trieste en mooie herinneringen worden afgewisseld met reflectie op verlies, dood, en de plaats van rouw in de Nederlandse samenleving
MArius Koelink
Deze onvastheid klinkt vrij negatief, maar is juist een kracht van het boek. Het neemt bewust de tijd voor een ongedwongen en associatieve reflectie op rouw en verlies, waarin de auteur terugkijkt, zichzelf en anderen probeert te duiden, en erachter probeert te komen of hij iets geleerd heeft. De hoofdstukken volgen elkaar niet op, maar aan – in plaats van een strakke lineare volgorde toont elk een andere kant van het geheel. Deze structuur sluit direct aan bij één van de kernthema’s: rouw is geen linear proces. De beroemde vijf fases van rouwverwerking, schrijft hij, werden door hun bedenker niet voorgesteld als linear proces waar je doorheen gaat tot je klaar bent. Je bent nooit “klaar” met rouw.
Extreem persoonlijk boek
De dingen die je vergeet is een extreem persoonlijk boek. De vignetten waarin Van der Sanden niet alleen beschrijft hoe hij erachter kwam dat zijn vader was gestorven (in de supermarkt met een vriendin), maar ook hoe hij de kleding van zijn moeder naar de kringloop bracht, waar een eenzame trui van zijn moeder op de betonnen vloer op zijn netvlies werd gebrand, zijn aangrijpend geschreven.
Het enige wat Van der Sandens schrijven af en toe ontsiert is zijn afkeer van clichés, die zelf clichématig wordt: zodra hij denkt dat iets als cliché opgevat kan worden, steekt het de kop op. Een aantal van de meest intense en indringende passages van het boek worden ietwat van hun kracht ontdaan door wat bijna verontschuldigingen zijn: “Het is natuurlijk een cliché, maar...”
Taboe
Maar naast deze persoonlijke kant heeft het boek ook een boodschap. Meerdere keren verfoeit het boek het taboe op het bespreken van verdriet en dood in onze gelukcentrische samenleving. Het maakt het vreselijke nog ondraaglijker: mensen weten niet wat ze moeten zeggen en houden dus maar afstand, er ontstaat druk om snel af te rouwen.
Juist vanwege dit taboe zal dit boek niet een mainstream hit worden, verwacht ik. Maar de Amerikaanse schrijver en journalist Ernest Hemingway schreef eens dat geen onderwerp te vreselijk was als het verhaal waar was, het proza puur en eerlijk, en als het moed onder druk bevestigde. Dit is allemaal waar voor De dingen die je vergeet.
