In de klimaatbeweging is ruimte voor iedereen - jongeren, vrouwen, mensen van kleur

Het verhaal van de klimaatbeweging was lang een verhaal van mannelijke iconen: van de mannen in pak die ons vertelden dat het niet goed gaat met het milieu en van de heldhaftige mannen van Greenpeace. Een verhaal over elektrische auto’s en andere technische snufjes. Dat kan anders. Het verhaal van de gemeenschap is veel belangrijker, stelt Europarlementariër Kim van Sparrentak (31). “Echt druk zetten op de politiek kan alleen wanneer mensen samenkomen en zeggen: het gaat niet goed en hier moeten we samen iets aan doen. Dat is een beweging.”

Van Sparrentak noemt zichzelf een klimaatfeminist. Een feministisch perspectief hebben op de wereld betekent voor haar met een brede blik kijken naar wat er nodig is. Om niet alleen te kijken naar de behoeften van de witte man met een (boven)modaal inkomen, maar naar wat alle verschillende bevolkingsgroepen nodig hebben. Vrouwen hebben daarin een belangrijke rol. Zij hebben zicht op de behoeften van de gemeenschappen waarin zij actief zijn en zouden veel vaker betrokken moeten worden in het bedenken van oplossingen in de strijd tegen klimaatverandering.

Er is de laatste tijd veel veranderd in de klimaatbeweging en ook de vertegenwoordigers ervan zijn allang niet alleen mannen in pak meer. Van Sparrentak is vrouw, jong, kwam bij GroenLinks met voorkeursstemmen in het Europarlement en is klimaatactivist in hart en nieren. Klimaatactivisme betekent voor haar de straat op, demonstreren en politieke betrokkenheid. Maar ook via sociale media bereikt zij een grote groep jongeren en activisten. De aflevering van de populaire podcast Damn Honey waarin Van Sparrentak uitvoerig vertelt over klimaatfeminisme, is 17 duizend keer beluisterd.

“Eén van mijn belangrijkste drijfveren om politiek actief te worden, is om op te komen voor de stem van jongeren en de volgende generatie,” vertelt Van Sparrentak. Op de middelbare school begon ze met actievoeren. Eerst bij scholierenprotesten en later tegen de bouw van een kerncentrale in de regio waar zij woonde. Keer op keer kreeg Van Sparrentak te horen: ‘Och meisje, meisje, je snapt het niet. Misschien dat je over 10 jaar kunt meepraten, wanneer je wat volwassener bent’.

“Dat was voor mij een key moment waarop ik mij realiseerde dat de stem van jongeren vaak niet gehoord wordt, ook niet als je opkomt voor iets dat echt niet rechtvaardig is.” We zijn inmiddels 10 jaar verder en gelukkig is er veel veranderd. Waar Van Sparrentak vroeger vaak de enige vrouw was bij bijeenkomsten over het klimaat, gaat ze nu samen met duizenden andere jonge vrouwen de straat op.

Tot hier en niet verder

Waarom moeten feministen zich ook bezighouden met het klimaat? “Je ziet dat mensen die het armst zijn, het hardst getroffen worden door klimaatrampen. Globaal zijn dit voornamelijk vrouwen”, legt Van Sparrentak uit. “Als je feminist bent, dan wil je gelijke rechten voor iedereen. De ongelijkheid die er al is in de wereld, wordt groter door het klimaatprobleem.” Een van de groepen die een feministisch geluid binnen de klimaatbeweging laten horen zijn de Fossile Free Feminists. Zij ondersteunen vrouwen om in posities te komen waar zij iets voor de klimaatbeweging kunnen betekenen. Gelijkheid is daarin belangrijk.

“Toen ik actief was bij de Fossile Free Feminists hebben we het veel gehad over hoe we kunnen laten zien dat het klimaat niet voor de elite is. Het is zo belangrijk dat juist mensen die al een stapje achterstaan in de maatschappij begrijpen dat dit ook hun strijd is. Alleen op die manier kunnen we ervoor zorgen dat zij als eerste de vruchten kunnen plukken van de klimaattransitie.”

Vaak wordt vergeten dat het vrouwen waren die aan het begin van de milieubeweging stonden. “Een van de eerste grote groepen die zijn opgestaan en zijn gaan demonstreren voor een gezondere leefomgeving, was een groep vrouwen van kleur in Amerikaanse achterstandswijken. Er werden toen verschillende onderzoeken gedaan naar hoe ontzettend ongezond de lucht was rondom bijvoorbeeld afvalverbrandingsovens en grote fabrieken.

Deze vrouwen realiseerden zich: onze kinderen worden veel vaker ziek dan de kinderen uit de rijke, witte buurten omdat wij naast deze fabrieken wonen. Ze zeiden: tot hier en niet verder.” Het begin van de milieubeweging wordt meestal toegeschreven aan de Club van Rome, een groep mannen die het rapport De grenzen aan de groei schreven. “Terwijl rond diezelfde tijd ook deze vrouwen opstonden.”

Vanuit een feministisch perspectief zet Van Sparrentak zich in voor een rechtvaardige samenleving. Zij stelt dat gendergelijkheid alleen verbeterd kan worden in een klimaatrechtvaardige wereld. “Ons systeem is gebaseerd op economische groei. Meer, meer, meer. En omdat we alleen maar groei willen, moeten we de aarde ook steeds verder plunderen en uitputten om ervoor te zorgen dat we meer winst kunnen maken. In een daadwerkelijk rechtvaardige samenleving staan niet winst en een grote auto centraal, maar zorgen voor elkaar. Dat je een comfortabel huis hebt waar je geen kou hoeft te kleumen en niet bang hoeft te zijn dat je de energierekening niet kunt betalen.” Dit is namelijk waar het echt om gaat.

“Als je echt kijkt naar wat veel mensen nodig hebben in de maatschappij, is dat bijvoorbeeld een lagere energierekening, of een stabielere energierekening omdat hun huis beter geïsoleerd is.” Dit zijn belangrijke verhalen om te vertellen, ook voor de klimaatbeweging. Toch wordt gekozen voor een ander verhaal. “Het narratief dat wordt verteld is: kijk eens naar deze vette technologische gadgets waarmee jij de wereld kan verbeteren.”

Dit verhaal is volgens Van Sparrentak een van de reden dat mensen met een kleine portemonnee zich vaak niet thuis voelen in de klimaatbeweging. De coole, technische snufjes kunnen ze toch niet betalen. “Vanuit het feministische perspectief zeggen we juist dat we een gelijkwaardige wereld moeten krijgen, met een minder groot verschil tussen arm en rijk, waar we samen in een gemeenschap werken om duurzaam en lokaal voedsel te produceren. Daar spreek je een veel grotere groep mensen mee aan.”

Oplossingen

Wanneer het mis gaat, bijvoorbeeld door een natuurramp, zien we dat mensen die al een achtergestelde positie hebben in de maatschappij veel harder worden geraakt. Veelal vrouwen. Dit wordt het duidelijkst zichtbaar in gebieden die nu al hard geraakt worden door klimaatverandering. Bijvoorbeeld op plekken waar vanwege de droogte het land niet meer verbouwd kan worden. Huiselijk geweld laait hier op omdat er niet genoeg eten is.

“Nog interessanter voor de verbinding tussen gender en klimaat, is dat voor de oplossingen meestal niet naar vrouwen wordt gekeken. Het is ontzettend belangrijk om met vrouwen te spreken over het klimaat en te horen wat hun oplossingen zijn. Omdat dit veel te vaak nog niet gedaan wordt zijn oplossingen vaak niet adequaat, en al helemaal niet voor vrouwen.

Een voorbeeld: wanneer er aan mannen in slums gevraagd wordt wat zij nodig hebben, antwoorden zij: elektriciteit, want we willen ’s avonds licht op straat. Vrouwen hebben een heel ander antwoord. Zij komen ’s avonds toch niet op straat want dat is gevaarlijk. Zij willen de mogelijkheid om op elektriciteit te kunnen koken, zeggen zij, want nu koken ze op afval en ademen onze kinderen de hele dag door vieze lucht in het huis.”

Langzaam komt er verbetering. Steeds vaker gaat de VN in gesprek met vrouwen in getroffen gebieden. “Bij het zoeken naar oplossingen voor problemen wordt er steeds vaker gekeken naar wie daadwerkelijk de kennis heeft om te helpen, niet naar degene met de hoogste positie in de maatschappij.”

Mensen bij elkaar brengen

De afgelopen jaren waren er over de hele wereld enorme klimaatdemonstraties. “De diversiteit die je nu ziet bij klimaatdemonstraties is ongekend. De beweging is ontzettend veranderd. Dat is deels te danken aan een vijftienjarig meisje uit Zweden, Greta Thunberg. Scholieren gaan massaal de straat op.”

Rolmodellen spelen een belangrijke rol in de klimaatbeweging. Lang spraken deze rolmodellen niet iedereen aan. “Denk bijvoorbeeld aan Al Gore. Een hele rijke man, in een bevoorrechte positie die de wereld overvliegt om mensen te vertellen wat ze moeten doen. Dit staat zo ver af van de belevingswereld van de meeste mensen. Toen Greta opstond begonnen mensen zich te realiseren: als een vijftienjarig meisje iets aan klimaatverandering kan doen, dan kan ik dat ook! Als je een voorbeeld hebt dat ver van jou af staat, op een positie die jij nooit kan bereiken, kun je je heel snel machteloos voelen.”

Belangrijk zijn mensen die inspireren, maar ook echt toegankelijk zijn. “Dat mensen zoals jij en ik zich hiervoor inzetten. Ik heb mijn ouders bijvoorbeeld meegenomen naar een klimaatdemonstratie. Die zouden uit zichzelf nooit zijn gegaan, maar zien nu ook dat er in hun omgeving zoveel mensen mee bezig zijn.”

Volgens Van Sparrentak zijn vooral rolmodellen uit de eigen gemeenschap belangrijk. “Mensen die een probleem constateren in hun stad, land of community en die dit probleem vervolgens op de kaart zetten en ervoor zorgen dat er een groep mensen opstaat om verandering te brengen.” Naast grote namen als Al Gore en Greta zijn er enorm veel inspirerende verhalen die het nieuws minder vaak halen. “Een van hen is Tara Houska. Samen met de gemeenschap van native Americans voerde zij een strijd tegen een oliepijp die door hun land werd gelegd. Of de beweging EcoPeace Middle East.”

Dit is een actiegroep die in Israël, Palestina en Jordanië aan kinderen in conflictgebieden lesgeeft over klimaatverandering en waterbeheer. Een belangrijke component in hun educatieve werkzaamheden is dialoog en interactie, en de mogelijkheid om samen te werken met andere gemeenschappen die over de grens met dezelfde problemen te kampen hebben. “De strijd voor een beter milieu brengt deze kinderen samen, ongeacht welke etniciteit zij hebben of welke religie zij aanhangen,” merkt Van Sparrentak. “Dit is een verhaal dat je niet vaak hoort, maar het is enorm inspirerend hoe de strijd voor een beter milieu mensen dichter bij elkaar brengt.”

Als je je afvraagt hoe je in je eentje tegen Shell gaat vechten kun je heel moedeloos worden. “Het is veel toegankelijker om op zoek te gaan naar problemen in je eigen gemeenschap en draagvlak te creëren om deze problemen samen aan te pakken.”

In de klimaatbeweging van nu is ruimte voor de ervaringen van iedereen: jongeren, vrouwen, mensen van kleur. “We moeten iedereen betrekken en niet alleen luisteren naar mensen die al het meest gehoord worden.” Hoe kun je zelf jongeren ondersteunen in hun activisme? “Mijn belangrijkste tip is om naar ze te luisteren”, vertelt Van Sparrentak. “Echt luisteren. Ik heb veel met scholieren gepraat. Die leren op school hartstikke goed hoe klimaatverandering werkt, en hebben vaak de beste oplossingen. In kinderen zit nog heel erg het gevoel van hoop, intuïtie, creativiteit. Dit verliezen we vaak als we ouder worden.”

Er zijn in Nederland meerdere groepen van ouderen die zich inzetten voor het activisme van de nieuwe generatie. Bijvoorbeeld de beweging ‘Grootouders voor het klimaat’, een groep mensen die eens per week in Den Haag voor de Tweede Kamer demonstreren voor de rechten van hun kleinkinderen. “Tijdens verschillende demonstraties is er een groep ouderen gekomen die zich heeft ingezet door achter de jongeren te gaan staan. Fysiek dus, ze stonden niet voor maar achter de jongeren. Zij moedigen de scholieren aan om op de komen voor hun toekomst.”

Uiteindelijk gaat het om zelf een rol binnen de beweging te vinden en zo met anderen samen te werken. “Onderdeel zijn van een groep en samen ergens voor gaan geeft energie. Je hoeft het niet in je eentje te doen. Samen proberen om dit systeem aan te pakken is gewoon heel erg leuk.”

VOLZIN- november 2020 (PDF)

€3,99

Toevoegen aan winkelwagen