© De 7evende Hemel en Rob van Herwaarden
‘Geloof in beweging, spiritualiteit die aardt, verhalen die boeien’ – de 7evende Hemel in een notendop. Bas van den Berg en Cocky Fortuin-van der Spek vertellen hoe dit in de afgelopen jaren, en nog steeds, gestalte krijgt. Beiden doceren bibliodrama; een van de muzische werkvormen die de 7evende Hemel aanbiedt. Al zo’n twintig jaar werken ze nauw samen om, net zoals de andere docenten, mensen een duurzame vorm van spiritualiteit te laten ervaren. “Een spiritualiteit die bekLIJFt”, aldus Cocky.
Vanuit welk verlangen is de 7evende Hemel ontstaan?
Bas: “Cilia Hogerzeil, een van de oprichters naast Riëtte Beurmanjer, Thomas Borggreve en ik, heeft het vorig jaar mooi verwoord: ‘Ik herinner mij dat ik na mijn studie theologie zo moe werd van woorden, dat hun betekenis opdroogde, tot vleesloze taal werd. Wat een verschil met de grote aandacht voor het lichaam en de zintuigen in de bijbelse teksten zélf: zien, horen, proeven, eten aanraken, vechten, dansen, lopen, slapen, dromen.
Ik heb bibliodrama nodig om niet onverschillig of cynisch te worden; om niet op te geven
bas van den berg
Kunnen er dan ook niet fysieke, zintuigelijke talen worden ontwikkeld om betekenis in de verhalen te ontdekken? Talen, die andere lagen aanraken dan de verbale taal, een lichamelijke interpretatie, een ‘incarnatie’ van woorden?’ Dit is de essentie van waarom we ermee begonnen zijn en waarom we er nog steeds met onverminderd enthousiasme energie in steken. Het is onze passie, onze taal. Een taal waarvan we zien dat er meer dan ooit behoefte aan is.”
Wat doet de 7evende Hemel precies?
Cocky: “We bieden werkvormen aan die hun oorsprong vinden in theater, waarbij we al spelenderwijs de werkelijkheid op eigen wijze gestalte geven, interpreteren en met elkaar delen. We geven training en begeleiding via spel, verhalen, drama en dans. Dit doen we aan de hand van bijbelse en religieuze verhalen, vanuit onze christelijke wortels maar met een oriëntatie op de brede oecumene en met oog voor de wijsheid uit andere religieuze en levensbeschouwelijke bronnen. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld dat we zowel trainingen geven aan een groep van de Christelijke Hogeschool Ede als bij het interreligieuze programma Emoena.”
Bas: “We geven trainingen, workshops én voorstellingen. We zijn een kleine beweeglijke organisatie met docenten die zowel een theologische als een muzische opleiding en achtergrond hebben. Sommigen hebben jarenlange ervaring als regisseur, choreograaf, verhalenverteller of acteur. Cocky en ik hebben zelf ons werkzame leven in het onderwijs gezeten. Het was fantastisch en verrijkend om daarin gevoed te worden door bibliodrama.”
Wie zijn jullie doelgroep?
Cocky: “We komen op allerlei plekken. Vaak gaat het om mensen die hun geloof of spiritualiteit willen verdiepen. Zo vragen kerkelijke gemeentes ons met regelmaat een workshop te verzorgen. Het afgelopen jaar zijn we ook aan de slag gegaan met geestelijk verzorgers die voor de krijgsmacht werken, vanuit de vraag hoe je zingevingsbijeenkomsten kan organiseren in de context waarin zij werken. Justitiepastoraat, dovenpastoraat – ook voor hen organiseren we cursussen.
Daarnaast zijn we medebouwer van het Inspiratiefestival op Terschelling en Keiland, op hetzelfde eiland. Verder is vanuit de 7evende Hemel het Centrum voor Bibliodrama ontstaan in 2014, van waaruit we een tweejarige opleiding bibliodrama verzorgen voor predikanten, geestelijk verzorgers en kerkelijk werkers. Daar hebben we tot nu toe steeds een dozijn deelnemers voor, met mensen die zo getalenteerd zijn dat we goede hoop hebben als het gaat om de voortzetting van onze passie!”
Bibliodrama is het ‘spelen van bijbelverhalen om al doende betekenis en zin te ontdekken voor je eigen leven’. Hoe gaat dat in z’n werk?
Cocky: “Je gaat lijfelijk in de verhalen staan, waarbij je de interactie aangaat met het verhaal en de figuren in het verhaal. In plaats van dat je alleen over zo’n verhaal praat, kruip je – samen met anderen – in de rol van een van de figuren. Dat kan op allerlei manieren. Om een voorbeeld te noemen: we hebben nu twee keer bibliodrama gegeven aan studenten van de Christelijke Hogeschool Ede die een minor kloosterspiritualiteit volgden. We beginnen dan met een kennismaking en opwarming, waarna we een stuk uit de Bijbel of een ander verhaal lezen.
In dit geval gingen we aan de slag met de eerste vijf verzen uit Genesis 12. Na het lezen daarvan nodigden we de studenten uit om ofwel in de rol van Abraham te kruipen, ofwel in die van een interviewer die vragen stelt aan Abraham over wat er in hem omging toen God hem opdroeg te vertrekken uit zijn land. Nadat ze dit hadden uitgespeeld vroegen we aan degenen die de rol van Abraham hadden welke houding bij hen past. Dat is prachtig, omdat dat voor iedereen anders is: de ene Abraham is enthousiast en heeft zin om op weg te gaan en de ander voelt een dilemma, een barrière. Ze zien van elkaar die verschillen en dat maakt wat los.
Dat is de eerste fase: al die verschillende invullingen van rollen. De vormen daarin verschillen: soms vragen we deelnemers of ze een voorwerp willen zoeken dat past bij hun rol, of om een dagboekfragment te schrijven vanuit een van de figuren in het verhaal. De volgende fase is om al die verschillende invullingen met elkaar in contact te brengen, waarbij ze mogen improviseren vanuit de rol waar ze in zitten. Dat is de speelruimte.
Jezus bedacht en vertelde verhalen in antwoord op de vragen van de mensen om hem heen, hij wilde hen ermee in beweging zetten
bas van den berg
De joodse auteur en dramaturg Peter Pitzele sprak wat dit betreft over ‘zwart vuur’ en ‘wit vuur’. De geschreven tekst is het zwarte vuur, maar daar zit een tussenruimte in; vaak staat er immers niets over wat er in iemand omging – dat is het witte vuur, de improvisatieruimte die we bij bibliodrama opzoeken en onderzoeken. Het bijzondere is dat mensen die ruimte vanuit hun eigen levensverhaal en karakter inkleuren. En daarin mag je naar hartenlust experimenteren.”
Bas: “De laatste fase is dat je de rol weer aflegt en afstand neemt, en samen terugkijkt. Dan bespreek je wat je heeft geraakt of wat er bij je naar boven is gekomen. Het is een soort bezinning op hoe een verhaal tot dan toe bij je leefde. Door bibliodrama komt dat in beweging.”
Wat is de zin van bibliodrama?
Cocky: “Ik ben een echt onderwijsmens, maar van alle methodes die er in al die jaren voorbij zijn gekomen vind ik bibliodrama zo krachtig. Het is daadwerkelijk hart, hoofd en handen. Het biedt een veilige speelruimte, ook dat is belangrijk. Het is geen therapie of iets dergelijks, het verhaal nodigt uit maar beschermt ook. Je bént Abraham of Saraï niet, waardoor je de ruimte hebt om in de invulling van die rollen te spelen en te experimenteren.
Omdat het lijfelijk is bekLIJFt het ook als zodanig. Het is niet uitzonderlijk dat wij mensen ontmoeten die twintig jaar geleden eens een keer bibliodrama hebben gedaan en vertellen dat ze nu nog weten hoe dat was en wat het teweegbracht. We horen van deelnemers dat ze het als heilzaam en helend hebben ervaren. Een krijgsmachtpredikante noemde het ‘een spiegel voor het hart en voeding voor de ziel’.”
Op vrijdag 7 oktober viert de 7evende Hemel haar jubileum tijdens een open dag. Voor meer informatie, programma en opgave: zie www.7evendehemel.nl.
Welk verhaal is jullie het zelf meest bijgebleven?
Bas: “Voor mij is dat het verhaal van de verloren zoon, de gelijkenis uit het Lucasevangelie. Het was de eerste keer dat ik kennismaakte met bibliodrama, bijna veertig jaar geleden, tijdens een weekend dat georganiseerd werd door dominee Henk Aalbers. Hij begon met te vertellen dat we aan de slag gingen met het verhaal van de verloren zoon. Maar in plaats van dat hij toen de Bijbel erbij pakte gaf hij ons stapels tijdschriften met de opdracht om, in groepjes, een collage te maken bij het verhaal.
Toen we daarmee klaar waren werden de collages opgehangen en moest ieder groepje vertellen wat ze gemaakt had. Het viel op dat iedereen in z’n hoofd had dat de jongste zoon zijn hele erfenis erdoorheen had gejaagd, terwijl de oudste zoon niks had gekregen en daarbij woest was over hoe die vader op de jongste zoon reageerde. Toen werden er Bijbels uitgedeeld. Het verhaal werd gelezen en zonder dat hij iets uitlegde vielen twee dingen op: zijn vader verdeelde zijn bezit, zijn erfenis, over béide zonen – dus ze hadden allebei evenveel gekregen. En het idee dat die jongste zoon zijn ‘vermogen verkwanseld zou hebben aan de hoeren’ blijkt vooral uit de mond van de oudste te komen die woedend is op hoe zijn vader de jongste ontvangt. Zo’n emotiegeladen ervaring vergeet je nooit meer, mijn hele perspectief op het verhaal was in één klap veranderd.
Een aantal jaar later deed ik een workshop bibliodrama bij Cilia, over hetzelfde verhaal. In groepjes kropen mensen in de rol van de twee zoons en de vader. Maar bij een groepje kwam de jongste zoon nooit terug. Dat gaf een enorme consternatie bij de oudste zoon en de vader – het staat natuurlijk niet zo in het verhaal maar wat daar gebeurde was zo authentiek. Bij een ander groepje vroeg de oudste zoon aan zijn broer of hij de volgende keer mee mocht. Dit gaf weer een verdieping van mijn eerdere ervaring. Toen wist ik van binnenuit zeker: er zit zo’n rijkdom in deze verhalen. Jezus bedacht en vertelde deze verhalen in antwoord op de vragen van de mensen om hem heen, hij wilde hen ermee in beweging zetten. Precies die beweging ervoer ik toen aan den lijve. En ik wist dat ik het daarbij niet wilde laten.”
Het heet specifiek ‘bibliodrama’ – is er ook ruimte om aan de slag te gaan met verhalen uit andere tradities?
Cocky: “Ja, dat doen we ook. Wij zijn gastdocent bij Emoena, dat expliciet interreligieus is. Dan organiseren we een workshop voor een divers publiek, waarbij we een verhaal kiezen dat bekend is bij verschillende tradities.”
Bas: “Theologie kan niet zonder woorden. Maar taal kan je op twee verschillende manieren benaderen: als taal of beelden van een ervaring, of als begrippen van een kernidee. In de westerse theologie is de laatste manier overheersend geworden. Maar als je breder kijkt dan de westerse theologie, dan zie je dat de metaforische en muzische kant van de taal breed gedragen wordt. Dus je kunt bibliodrama zonder problemen verbreden naar alle manieren waarop in religiositeit mensen geraakt en verbonden worden met bronnen van zin. Dat kan de Bijbel zijn, maar ook een andere bron.
Als wij de tijd van nu goed aanvoelen dan is er in onze cultuur misschien wel meer dan ooit behoefte om van die ‘begripslaag’ terug te keren naar die ‘ervaringslaag’; dat zien we in alle maatschappelijke domeinen terug. Het verlangen naar taal die raakt en verbindt is heel sterk.”
Wat heeft het met jullie persoonlijk geloof gedaan, vijfentwintig jaar de 7evende hemel?
Cocky: “Ik heb de bijbelse verhalen dieper leren kennen, op een manier die mijn leven heeft verrijkt. De vijfentwintig jaar hebben me een schat aan onvergetelijke ervaringen gegeven. Ik ben niet alleen gids, maar ook getuige van wat er gebeurt in zo’n groep. Dat is genade – een groot woord, maar ik kan het niet anders noemen. Het is een soort van verbondenheid en vertrouwen die in zo’n groep ontstaan, waarbij God, het heilige, present is.”
Bas: “Het heeft mijn geloof speelser en veerkrachtiger gemaakt. Er gebeuren nu allerlei ingrijpende dingen in de wereld en het is moeilijk om dan overeind te blijven staan. Met een vaststaand geloof of begrip van geloof zou ik niet uit de voeten kunnen. Mijn geloof is meer existentieel geworden, meer een werkwoord; beweeglijker en zo uiteindelijk meer troostrijker. Ik heb bibliodrama nodig om niet onverschillig of cynisch te worden; om niet op te geven. Als ik met een groep bezig ben helpt die groep mij steeds weer om geloof te houden – in de wereld, de mens, het heilige. Met bibliodrama ervaar ik dat het geloof niet alleen van mij afhangt, maar dat je gedragen wordt door elkaar of door een verhaal. In al die jaren is mijn lichaam ouder geworden, maar mijn ziel juist jonger.”
Cocky Fortuin-van der Spek (1955) is als docent bibliodrama sinds ruim twintig jaar betrokken bij Stichting de 7evende Hemel en sinds 2014 als docent bij het Centrum voor Bibliodrama. Voorts treedt ze op als adviseur en trainer van Spirit in School waarbij ze scholen begeleidt bij de ontwikkeling van identiteit en visie. Cocky is getrouwd en woont in Gouda.
Bas van den Berg (1953) is muzisch theoloog, pedagoog, verhalenverteller en dichter. Sinds de oprichting in 1996 is hij betrokken bij Stichting de 7evende Hemel. Hiernaast werkt hij vanuit zijn bureau voor levensoriëntatie Esprit de Finesse. Bas is getrouwd, heeft twee zonen en woont in Utrecht.
