© De 7evende Hemel en Rob van Herwaarden
Interessante initiatieven en organisaties die zinzoekers willen bedienen schieten als paddenstoelen uit de grond. Maar interessant blíjven blijkt een kunst. Stichting de 7evende Hemel lukt het; zij vierde dit jaar haar vijfentwintigste jubileum.
“Met de 7evende Hemel bieden we de maatschappij en kerk een spiritualiteit die ‘bekLIJFt’, zoals Cocky dat zo mooi zei in het vorige gesprek in Volzin”. Leonie en Riëtte geven workshops bibliodans, zijn beschikbaar voor dansante geestelijke begeleiding en organiseren individuele en groeps- dansretraites. Leonie danste als puber al in de kerk. Geloven en dansen is voor haar altijd een natuurlijke combinatie geweest. Als kind en puber deed ze jarenlang aan klassiek ballet, later studeerde ze theologie en verdiepte ze zich in sacrale dans. Uiteindelijk kwam ze zo’n tien jaar geleden bij de 7evende Hemel terecht, eerst om de jaartraining bibliodans te volgen en later als een van de docenten. Ze combineert het werk voor de 7evende Hemel met haar baan als oudkatholiek priester van het aartsbisdom Utrecht en met haar leven in de oecumenische Gemeenschap De Hooge Berkt.
Bibliodans is iets om serieus te nemen, maar wordt nog vaak weggezet als iets voor vage mensen of spirituele hoogvliegers
leonie van straaten
Riëtte Beurmanjer is een van de oprichters van de 7evende Hemel, die deze maand haar 25-jarig jubileum viert. Riëtte is gereformeerd opgevoed en werd naar eigen zeggen tijdens een studie theologie aan de Vrije Universiteit “los gerammeld uit het keurslijf van de gereformeerde dogmatiek”. Van daaruit ging ze op zoek naar een eigen invulling van theologie en kwam zo terecht bij dans: “Ik danste veel en kwam er op een gegeven moment achter dat er een link was tussen dansen en theologie. Daarom ben ik na de theologieopleiding een dansopleiding gaan doen.
Daarna ben ik gaan werken voor kerken en levensbeschouwelijke organisaties, met die combinatie van dans en theologie. Ik gaf en geef workshops bibliodans, pastoraat en dans en spirituele begeleiding door middel van dans”. In 2019 promoveerde ze met haar proefschrift Tango met God? Een theoretische verheldering van bibliodans als methode voor spirituele vorming. Leonie: “Ik ben blij dat ze dit heeft gedaan. Bibliodans is iets om serieus te nemen, maar wordt nog vaak weggezet als iets voor vage mensen of spirituele hoogvliegers. Riëtte heeft met haar onderzoek laten zien dat theologie en dans niet twee verschillende werelden zijn, maar juist één wereld met verschillende ingangen.”
Hoe zijn theologie en dans dan verbonden?
Riëtte: “Door te dansen kun je de betekenis van Bijbelverhalen voor jouw leven ontdekken. Je verankert je spiritualiteit in je lichaam, doet het daar groeien. En je maakt ruimte voor het waaien van de Geest. Tijdens geïmproviseerde dans kunnen er onverwachte dingen gebeuren, er ontstaan ideeën en ervaringen waarin ik de Geest aan het werk zie. Zoals iemand die ging dansen en ontdekte: Verdorie, ik geloof dat God van me houdt.”
Wat is bibliodans?
Riëtte: “Het is een creatieve, geïmproviseerde vorm van dans die niet uitgaat van een bepaald lichaamsmodel maar van de eigenheid van iedere danser, met als doel die eigenheid te vergroten en te versterken. Het neemt allerlei vormen aan en maakt van alles los: diepe emoties, herinneringen en ervaringen maar ook lol, plezier, vitaliteit en feestelijkheid. In bibliodans ontdek je bij uitstek dat die ernst en vreugde bij elkaar horen, in zowel het geloof als in je lichaam. Er wordt soms gehuild, maar we kunnen ook ontzettend met elkaar lachen.
Net zoals bij bibliodrama leer je jezelf, de ander en Bijbelteksten op een andere manier kennen. In bibliodans zijn we totaal mens: met geest én lichaam, met verdriet, plezier, woede en erotiek. Je bent op een lichamelijke manier aanwezig in alles wat in je is. Daarmee raak je aan de godsnaam in Exodus: Ik ben. Je weerspiegelt dan op een of andere manier even die naam.”
Wat is de rode lijn in bibliodans?
Leonie: “Het lichaam. Het woord is vlees geworden, dat is toch niet voor niks? We zijn ook ons lichaam. In het Westen is dat op de achtergrond geraakt, we zijn zo getraind om met ons hoofd te leven. De verlichting en het dualisme daarin tussen geest en lichaam hebben veel roet in het eten gegooid, maar via de dans kunnen we die weer met elkaar in verbinding brengen. Je maakt je lichaamsbewustzijn wakker waardoor zich een andere dimensie in je bewustzijn opent.
Tijdens het dansen geef je ruimte aan het lichaam om de beweging te volgen die er in je lichaam zit en die een afspiegeling is van alles wat zich innerlijk afspeelt. Dat kan zich ontwikkelen tot een ervaring van verbinding – met jezelf of de ander – en een ervaring van goddelijke aanwezigheid. Het is niet zo dat we die aanwezigheid kunnen ‘maken’; het goddelijke heb je natuurlijk niet in de greep. Je kunt je er wel voor openstellen en dat is wat we met bibliodans doen.”
Hoe ziet een workshop bibliodans er bij de 7evende Hemel uit?
Leonie: “Je begint met opwarmingsoefeningen en dansexploratie, waarbij je speelt met beweging zonder dat er nog iets van betekenis aan toegevoegd hoeft te worden. Het is het lol krijgen in het bewegen en vertrouwd raken met het dansen – voor veel mensen in onze cultuur is dans immers een onbekende taal. Dan dansen we bijvoorbeeld onze neus achterna, of onze elleboog. Hiermee verleggen we de focus van het hoofd naar het lichaam, waardoor je al in een andere mindset komt.
Tijdens het dansen geef je ruimte aan het lichaam om de beweging te volgen die er in je lichaam zit en die een afspiegeling is van alles wat zich innerlijk afspeelt
leonie van straaten
Daarna lezen we samen een tekst en vragen we om een stuk van die tekst te verbeelden in dans. Bijvoorbeeld door eens rond te lopen met het woord vrede, overgave of rechtvaardigheid en in je lijf te voelen of dat ergens beweging oproept en zo ja, om dat lichaamsdeel of die beweging dan maar eens gewoon te volgen. Hierna is het even stil en delen we wat je hebt beleefd en wat je hebt ontdekt over jezelf of de tekst. Vandaaruit kan zich een nieuwe dans ontvouwen. Soms hebben we een afsluitende dans, waarin je kunt verwerken wat je ontdekte. Een andere keer is het meer een vorm van gebed waarin je dat wat je hebt ontvangen dansend teruggeeft aan de bron.”
Wat is nou een Bijbelverhaal dat zich goed leent voor verbeelding in dans?
Riëtte: “Een inspirerend verhaal vind ik dat van de kromgebogen vrouw in Lucas 13. Zij was al achttien jaar bezeten door een boze geest die haar ziek en kromgebogen maakte, ze kon met geen mogelijkheid rechtop staan. Dan komt Jezus en legt haar de handen op, waarna ze meteen rechtop gaat staan. In de dans kun je dat exploreren: hoe dans je als je krom bent, hoe neem je dan de ruimte waar, hoe ervaar je andere mensen? Een volgende stap is dat iemand jou ziet en zijn of haar hand ergens op jouw lichaam legt. Wat gebeurt er als je krom danst en die aanraking voelt? Laat dat maar ontstaan en lees dan de tekst nog een keer.”
In welke zin biedt bibliodans een spiritualiteit die bekLIJFt?
Riëtte: “In de dans kan een moment ontstaan waarbij alles wat er zich in je hoofd afspeelt wegvalt en er alleen nog maar een puur ‘zijn’ in beweging is – in jezelf, anderen, de ruimte om je heen en met de bron van je leven; de Ander. Bibliodans biedt dus contemplatieve momenten en het helpt je betekenis te ontwikkelen, van de tekst maar ook van je eigen leven. Als je de tekst in dans verbeeldt kunnen je eigen ervaringen, herinneringen, fantasieën en gevoelens gaan mee resoneren. Zij helpen mee betekenis te geven aan de tekst of het lied waar je mee werkt.
Omgekeerd kan je door de dans een ander perspectief krijgen op jouw ervaringen en gevoel. Tijdens een van de eerste keren dat ik zelf een geïmproviseerde dansles volgde, merkte ik dat ik in de dans iets vond wat ik in de theologie had gezocht. De opdracht was om te luisteren naar je lichaam en wat er aan beweging in je opkomt de ruimte te geven. Ik ging die beweging niet bedenken, hij ontstond. Ik bewoog, viel stil, en uiteindelijk ontstond er een dans. De associatie die bij mij opkwam was die van een fluit: ik ben een fluit en de Adem blaast door mij heen waardoor ik geluid maak. Het was eigenlijk een metafoor voor bidden, voor luisteren naar de Geest, de adem Gods, en die je laten raken en in beweging laten zetten. In de dans en in je leven.”
Voor wie is bibliodans bij uitstek geschikt?
Leonie: “Voor mensen die enigszins open staan om op een spirituele manier contact te maken met hun lijf. Dat is het enige, anders werkt het niet. Je kunt dit niet zomaar voor een groep gaan organiseren, zonder dat die anderen ervan weten. Ik heb dat wel eens meegemaakt, maar dan heeft het geen kans. Een aantal schrok zich kapot dat ze ineens moesten gaan dansen.
Als 7evende Hemel proberen wij een alternatieve spiritualiteit en houvast bloot te leggen, een die diep in je lijf verankerd ligt
riëtte Buermanjer
We hebben deelnemers van alle leeftijden, kerkelijk en niet-kerkelijk en met allerlei verschillende achtergronden en opleidingen. Het is niet zo dat je goed moet kunnen dansen of heel bewegelijk moet zijn. Ik heb wel eens iemand gehad die alleen in een stoel kon zitten en iets met haar handen deed en af en toe wat met haar tenen. Achteraf zei ze dat het van alles in haar in beweging had gezet.”
Jullie zeiden: we zijn in het westen gewend om vooral met ons hoofd te leven. Is het voor de meeste mensen niet nogal ingrijpend om ineens zo in contact te komen met je lijf?
Riëtte: “Dat kan het zijn. In bibliodans komen met regelmaat verlieservaringen naar boven. We zien dan hoe dans en beweging helpen om, via het lichaam, hierin een weg te vinden. Het kan blokkades opheffen, uiting geven aan gevoelens van angst, verdriet of boosheid. Iets wat vastzat in je hoofd kan de ruimte krijgen, loskomen, in de beweging van het lichaam.”
Leonie: “Dat heb ik zelf ook zo ervaren bij dingen die zwaar op mijn hart lagen maar waar ik niet verder mee kwam. Door daar in mijn lijf verbinding mee te maken en ze uit te dansen kon ik ze eindelijk loslaten. Dat is zo bevrijdend. Via de dans kan ik mezelf steeds weer vrij maken voor nieuw leven. Dus ja, het heeft veel impact – gelukkig maar! Maar dat geldt ook voor de meer lichtvoetige kant van bibliodans. Zo kunnen bijvoorbeeld mensen die wat eenzamer in het leven staan door het dansen in een groep weer verbinding ervaren met zichzelf en anderen, juist wanneer we de vitaliteit en de humor opzoeken. En zoals Riëtte al eerder zei: het is echt niet alleen maar ernstig en zwaar, we hebben vaak genoeg de grootste lol met elkaar. Er schuilt een diepe vreugde in het lichamelijk contact kunnen maken met zowel de zwaarte als lichtheid.”
In de meeste kerken zijn expressie en dans ver te zoeken. Hoe kijken jullie daar tegenaan?
Riëtte: “Dansen is in veel kerken ongebruikelijk, maar er is ook veel in beweging. Zeker tijdens corona zagen we meer aandacht voor dans en aanraking. Er werden bijvoorbeeld in zoom-kerkdiensten regelmatig dansen getoond. Ik denk dat bibliodans kan bijdragen aan deze ontwikkeling. Concreet ben ik nu bezig met de ontwikkeling van een bibliodans-training voor kerkelijk werkers en predikanten, zodat zijzelf de mensen in hun gemeente kunnen meenemen in dans en beweging. Toen de 7evende Hemel net begon hadden we een wat andere functie dan nu: theater, drama en dans waren toentertijd een manier om los te komen van dogma’s en je eigen doorleefde invulling te ontwikkelen van je geloof.
Tegelijkertijd zag je in die tijd dat veel mensen activistisch en politiek bezig waren, maar daarin behoefte hadden aan een bepaalde voeding om het vol te kunnen houden. Loskomen van dogma’s, voeding, tot de kern komen – dat was onze bijdrage van de 7evende Hemel aan de kerken. Onderhand leven we in een geseculariseerde wereld waarin veel christenen zoeken naar wat het nog betekent om christen te zijn. Je ziet een opleving van de orthodoxie, van dogma’s – omdat het houvast biedt. Als 7evende Hemel proberen wij een alternatieve spiritualiteit en houvast bloot te leggen, een die diep in je lijf verankerd ligt. Je ontdekt die op een fysieke manier, wat volgens mij een belangrijke bijdrage is aan de ontwikkeling van je identiteit als gelovige in een geseculariseerde wereld. Het biedt een interne houvast, waarbij het geloof en het leven tegelijkertijd volop de ruimte krijgen.”
Riëttte Beurmanjer (1955) is theologe en dansdocente. Riëtte is mede-oprichter van bij Stichting de 7evende Hemel en is tevens werkzaam bij de Werkplaats voor dans en christelijke spiritualiteit. Haar jarenlange ervaring met bibliodans heeft zij verwerkt in een proefschrift: Tango met God. Een theoretische verheldering van bibliodans als methode voor spirituele vorming (Gorinchem, 2019).
Leonie van Straaten (1962) is opgeleid in bibliodans bij de 7evende Hemel en sinds 2009 als medewerker betrokken. Zij werkt met dans en geestelijke begeleiding vanuit haar bedrijf ‘Het Woord in beweging’, is theoloog, oudkatholiek priester en geestelijk begeleider. Zij leeft in de oecumenische Gemeenschap De Hooge Berkt in Bergeijk.
