Fred Omvlee: "Tijdens de Elvis-diensten die ik organiseer haal ik iets van de buitenwereld de kerk in"
Vroeger was pelgrimeren voornamelijk een religieus gebeuren. Anno 2022 kan pelgrimeren ook een volstrekt andere betekenis hebben. In de collectie Moderne Pelgrims vertellen pelgrims over hun bijzondere ervaringen en inzichten.
Voor predikant en geestelijk verzorger Fred Omvlee is Elvis Presley meer dan een zanger. De muziek en het levensverhaal van Elvis zijn voor hem een bron van inspiratie en bezinning. In 2012 ging Omvlee op pelgrimage naar de Amerikaanse stad Memphis, waar hij het graf van Elvis bezocht. Wat hoopte hij daar te vinden? “Uiteindelijk zijn de plekken die ik in Memphis heb bezocht niet waar het om draait. Belangrijker is het idee dat ik er ben geweest. Op een pelgrimage als deze neem je toch vooral jezelf mee. Tijdens de 48 uur die ik in Memphis was, plaatste ik mezelf even in het verhaal van Elvis, mijn heilige.
Bij het graf van Elvis schrijven fans hun naam op een muur. Dat heb ik ook gedaan. Je schrijft jezelf letterlijk in het verhaal. Je relateert je eigen leven aan dat van een ster die je niet kent, maar die je wel raakt door zijn levensverhaal, muziek en uitstraling. Daar vind ik troost en inspiratie in.”
Welke rol heeft Elvis Presley gespeeld in jouw leven?
“Toen ik als jochie van elf de popmuziek aan het ontdekken was, overleed Elvis Presley. Zijn muziek werd overal gedraaid en ik zag beelden van de jonge Elvis op tv. De vonk sloeg over. Zijn muziek, ritme, zijn dans en uiterlijk. Ik was een pure fan. Dat bleef voortkabbelen op de middelbare school en toen ik ging studeren, eerst rechten en vervolgens theologie.
Theologie vond ik interessant omdat ik in de kerkelijke leer wilde duiken. Mijn familie en ouders waren gereformeerd, maar ik had daar zelf weinig van meegekregen. Ik wilde het geloof van mijn voorouders leren kennen. Tijdens mijn studie ontdekte ik dat het domineeschap gaat over levensverhalen. Er was in die tijd nog geen ov-studentenkaart en ik liftte veel. Elke keer als ik bij iemand in de auto zat en vertelde dat ik theologie studeerde, vertelde diegene mij zijn hele levensverhaal. Dat is het, dacht ik. Mensen vertellen over hun leven, achtergrond en ideeën als ze over theologie of geloof willen nadenken. Dat vond ik prachtig.
De muziek van Elvis is een soort blues: vanuit een moeilijk leven zingt hij een weg omhoog
fred omvlee
Na mijn studie ben ik dominee geworden in Monnickendam. Niet naar mijn gereformeerde roots, die vond ik te stellig. Ik wilde ontdekken wat mensen zelf als zingeving ervaarden, niet zozeer wat de kerkelijke leer voorschreef.
In 2001 overleed mijn vader plotseling aan een hartaanval. Op hetzelfde moment kwam er, toevallig, een cd uit met een verzameling van alle gospels van Elvis, Peace in the Valley. Tot die tijd luisterde ik vooral naar de rocknummers van Elvis, de gospels vond ik te zoetsappig. Maar op dat moment troffen de religieus geïnspireerde liederen van Elvis mij als een mokerslag. Ik voelde verdriet en dankbaarheid tegelijk. Toen dacht ik: als ik zó in mijn ziel geraakt word door deze muziek, dan moet ik dat in de kerk gebruiken. De muziek raakte een geloofsader in mij. Toen ben ik begonnen met Elvis-diensten: kerkdiensten met bijbellezingen en passende nummers van Elvis.”
Op welke manier haal jij zingeving uit de muziek en het leven van Elvis?
“De muziek van Elvis is een soort blues: vanuit een moeilijk leven zingt hij een weg omhoog. Elvis staat bekend om zijn rock-‘n-roll, maar je voelt zijn kracht het beste in de gospels. Hij was een oprecht gelovige, arme jongen. Hij werd rijk, raakte verslaafd aan pillen waarvan hij niet doorhad dat ze slecht waren, was onzeker, depressief en kwam te vroeg aan zijn einde. Zo iemand hoort in de kerk. Zijn levensverhaal raakt een hoop mensen, juist ook mensen die normaal niet naar de kerk gaan. Zij hebben het gevoel: als Elvis in de kerk mag zijn, dan ben ik er ook welkom, met mijn gebroken leven.
Uit het leven van Elvis haal ik levenslessen. De ‘E’ van Elvis, bijvoorbeeld, staat voor mij voor oprechte energie. Op het podium was Elvis helemaal zichzelf, hij gooide alles erin. Die energie komt over. Dat gun ik iedereen in zijn werk en zijn leven.”
Wat kan de kerk van Elvis leren?
“Tijdens de Elvis-diensten die ik organiseer haal ik iets van de buitenwereld de kerk in. Elvisfans die normaal nooit in de kerk komen, gaan tijdens deze diensten helemaal vooraan zitten. Het imago van de gewone kerkdiensten is dat het nogal stellig is. In de Elvis-diensten wandel je zelf mee, letterlijk en figuurlijk. Je brengt je eigen verzoeknummer in, steekt een kaarsje aan. Het is heel erg ‘bring your own faith’, breng je eigen geloof. Ik vond de titel Elvis-dominee in het begin maar niets, tot ik ontdekte dat mensen het prettig vinden. Het maakt mij als dominee menselijker, beter benaderbaar.”
In 2012 bezocht je het landgoed Graceland, waar Elvis woonde en ook zijn graf te bezoeken is. Wat maakte deze reis voor jou een pelgrimage?
“Ik ben op een gegeven moment bij defensie gaan werken als geestelijk verzorger. In 2012 was ik met een schip vier maanden op pad en op de terugweg lagen we een kleine week in Florida. Er was nog een bemanningslid aan boord, de bakker, die ook Elvis-fan was. Dit is onze kans, dachten we. We hadden 48 uur in Memphis. We zijn in die twee dagen ook naar Tupelo gereden, de geboorteplaats van Elvis zo’n honderd kilometer verder. Daar staat het huis waar hij geboren is en het kerkje waar hij naartoe ging.
Deze reis had voor mij absoluut een religieuze lading. Je wordt in de villa Graceland eerst door het hele huis geleid met een audiotour. Tot slot kom je in wat ‘the Meditation Garden’ heet: tuinen die Elvis zelf heeft laten aanleggen om er te kunnen mediteren. Daar is hij begraven. Dat is het hoogtepunt van de tour en daar hebben we ook zijn graf aangeraakt.
Ik kan niet ontkennen dat het bezoek ook ontnuchterend was. Een gevoel van: is dit het nou? Het is uiteindelijk ook gewoon maandagochtend in een grote Amerikaanse stad. Je komt niet opeens in een magische andere wereld.”
Je trad in Graceland in de voetsporen van duizenden andere pelgrims. Voelde je dat?
“In Graceland ervaarde ik dat eigenlijk niet op die manier. We kwamen er met zijn tweeën en zagen daarnaast vooral allemaal toeristen. Toerist waren wij zelf natuurlijk ook. Er was nergens de mogelijkheid om elkaar echt te ontmoeten, daarom heb ik daar ook geen gemeenschapsgevoel beleefd.
Dat gemeenschapsgevoel ervaarde ik wel toen we in 2017 met een groep naar Bad Nauheim gingen, een plaats in Duitsland waar Elvis tijdens zijn militaire dienst heeft gediend. Als geestelijk verzorger had ik al eerder Elvis-conferenties georganiseerd. Conferentie is bij defensie het woord voor bezinningsdag. Die weekenden waren te gek. Er kwamen hele andere militairen op af dan we meestal bij activiteiten zagen. Ik liet iedereen zijn of haar levensverhaal vertellen. Daar hebben we een methode voor: maak op een groot vel papier een lijn van nul tot nu, en teken op die lijn hoe jouw leven is gelopen, de hoogte- en dieptepunten. Tot slot vroeg ik iedereen: welke rol speelt Elvis in jouw leven? Iedereen koos een nummer waar we samen naar luisterden. Dan ontstonden er hele ontroerende gesprekken en zelfs ontboezemingen. Tijdens deze weekenden kwam alles bij elkaar: de muziek en levensloop van Elvis, de levensloop van de mensen zelf en wat ze in hun werk als militair aan stress en ervaringen hebben meegemaakt. Dat is niet zozeer religieus, maar wel levensbeschouwelijk. Het gaat over de zin van het leven.
Ik vond het bijzonder om te zien hoeveel verhalen van verlies er tijdens de pelgrimage werden gedeeld
fred omvlee
De pelgrimage naar Bad Nauheim was een vervolg op deze bezinningsweekenden. Op woensdagochtend vertrokken we met defensiebusjes, we bezochten de plekken waar Elvis ook is geweest en zaterdagochtend gingen we weer terug naar huis. Tijdens de reis deelden we lief en leed met elkaar. Er is veel gehuild. Een moment dat mij heeft geraakt is toen we met elkaar in uniform op de foto gingen, op de plek waar ook Elvis in uniform is gefotografeerd. Eén militair had een hele batterij aan medailles op zijn borst. Ik zei: ‘Wauw, je hebt veel bereikt in je carrière’. Toen begon hij te huilen. ‘Ik zou ze allemaal weggeven als ik daarmee een gezin kon krijgen,’ zei hij. Aan een gezin was hij nooit toegekomen. Deze man was overigens helemaal geen Elvis-fan, hij was meegegaan uit interesse, maar werd er wel door geraakt. Elvis is de brug, het middel.
Ik vond het bijzonder om te zien hoeveel verhalen van verlies er werden gedeeld. Van kanker tot sterfgevallen tot handicaps. In de setting die we creëerden, met de gospels van Elvis, deelden mensen niet hun succesverhalen, maar juist hun verlieservaringen, hun kwetsbare kant. Dat was heel ontroerend. Terwijl we verder allemaal heel verschillend in het leven staan als je kijkt naar politiek en geld. Daarover hebben we ook niet gediscussieerd. Er werd alleen maar gedeeld en ondersteund.”
Je sloot de pelgrimage naar Bad Nauheim af met een bezinningsdienst. Waarom was dat belangrijk?
“Om de reis af te sluiten, op vrijdagmiddag, hield ik een kleine Elvisdienst. We hebben allemaal een kaarsje aangestoken voor iemand aan wie we wilden denken. In deze context ben ik enorm fan van de christelijke vorm en rituelen. Ik zie veel kracht in de christelijke traditie. De kracht van een oud kerkgebouw alleen al. We zaten in Bad Nauheim in de lokale kerk in een zijbeuk, geborgen, precies groot genoeg voor onze groep van twaalf mensen. De dienst vond ik geweldig. Bij wijze van spreken zou ik dit elke dag wel willen doen. Een kleine bezinning rondom wat je samen hebt meegemaakt die dag of dat weekend. De humanistisch geestelijk verzorger die mee was, zei dat hij had gehuild van de openheid en liefde die hij tijdens deze dienst had gevoeld.”
Deze tekst is een kort fragment van een uitgebreider interview. Het gehele interview is te lezen in het boek Moderne Pelgrims of te downloaden als geïllustreerd artikel in VOLZIN magazine.
Fred Omvlee (1965) is predikant en werkzaam als Hoofd Geestelijke Verzorging bij de Koninklijke Marine. Hij deed onderzoek naar de religieuze betekenis van Elvis Presley, waarover hij in 2010-2011 gastcolleges gaf aan de Universiteit van Amsterdam. Omvlee organiseert kerkdiensten rond Elvis Presley en Top-2000 diensten.
In 2019 verscheen Van Elvis-viering tot U2-dienst: Het gebruik van popmuziek in de kerk (Boekencentrum) dat hij samen met Jan Andries de Boer en Piet van Die schreef. Zie ook: www.elviskapel.nl.
